Σε μια πρωτοποριακή κλινική δοκιμή που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά παγκοσμίως, επιστήμονες κατάφεραν να μειώσουν δραστικά τα επίπεδα της λεγόμενης «κακής» χοληστερόλης (LDL) και των τριγλυκεριδίων σε ανθρώπους, χρησιμοποιώντας μια και μόνο γονιδιακή θεραπεία βασισμένη στην τεχνολογία CRISPR. Το επίτευγμα αυτό σηματοδοτεί ένα νέο κεφάλαιο στη μάχη κατά των καρδιαγγειακών παθήσεων – την κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από το Victorian Heart Hospital και το Victorian Heart Institute, σε συνεργασία με το Monash University στην Αυστραλία. Οι επιστήμονες στόχευσαν ένα γονίδιο που λειτουργεί σαν «φρένο λίπους» στο ήπαρ, γνωστό ως ANGPTL3. Το γονίδιο αυτό καθυστερεί φυσιολογικά την απομάκρυνση λιπών από το αίμα, όπως της LDL χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων. Ορισμένοι άνθρωποι που γεννιούνται με φυσική μετάλλαξη στο ANGPTL3 έχουν εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα αυτών των λιπιδίων – και κατ’ επέκταση μικρότερο κίνδυνο καρδιακής νόσου.
Η νέα θεραπεία, με την ονομασία CTX310, σχεδιάστηκε για να μιμηθεί αυτή την ευεργετική γενετική κατάσταση. Πρόκειται για μια CRISPR-Cas9 παρέμβαση που απενεργοποιεί επιλεκτικά το ANGPTL3, έτσι ώστε ο οργανισμός να «ξεμπλοκάρει» τη φυσική ικανότητά του να απομακρύνει λίπη από το αίμα. Η διαδικασία είναι απλή αλλά επαναστατική: μία μόνο ενδοφλέβια έγχυση μπορεί να προσφέρει αποτελέσματα που θυμίζουν εφ’ όρου ζωής φαρμακευτική αγωγή.
Ο επικεφαλής της μελέτης, καθηγητής Stephen Nicholls, εξήγησε πως «ο καλύτερος τρόπος για να καταπολεμήσουμε την καρδιοπάθεια είναι να την προλάβουμε». Όπως τόνισε, η γονιδιακή επεξεργασία ανοίγει νέους ορίζοντες στην ιατρική και αποτελεί ένα συναρπαστικό παράδειγμα καινοτομίας με προέλευση από την Αυστραλία.
Η πρώτη φάση της δοκιμής περιλάμβανε 15 ενήλικες ασθενείς με υψηλά λιπίδια, οι οποίοι δεν ανταποκρίνονταν επαρκώς σε υπάρχουσες θεραπείες, όπως οι στατίνες. Οι συμμετέχοντες έλαβαν διαφορετικές δόσεις CTX310, από 0,1 έως 0,8 mg/kg. Μέσα σε δύο εβδομάδες από την έγχυση, τα επίπεδα LDL και τριγλυκεριδίων άρχισαν να μειώνονται σημαντικά.
Μετά από 60 ημέρες, οι υψηλότερες δόσεις είχαν οδηγήσει σε μείωση της LDL χοληστερόλης κατά περίπου 50% και των τριγλυκεριδίων κατά 55%. Στο σύνολο της μελέτης, τα πιο πρόσφατα δεδομένα έδειξαν μειώσεις που έφτασαν ή και ξεπέρασαν το 80% στις υψηλότερες δόσεις. Τα αποτελέσματα κράτησαν καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου παρακολούθησης – τουλάχιστον δύο μήνες – ενώ οι παρενέργειες που καταγράφηκαν ήταν ήπιες και προσωρινές, κυρίως συμπτώματα τύπου γρίπης.
Προς το παρόν, δεν έχουν εντοπιστεί σοβαρά προβλήματα, ωστόσο οι συμμετέχοντες θα παρακολουθούνται για τα επόμενα 15 χρόνια, όπως συμβαίνει σε κάθε μελέτη που αφορά επεμβάσεις απευθείας στο DNA. Ο Nicholls σημείωσε πως «τα δεδομένα δείχνουν ότι η θεραπεία είναι όχι μόνο εφικτή αλλά και ασφαλής. Αν τα αποτελέσματα επιβεβαιωθούν σε μεγαλύτερες μελέτες, αυτή η εφάπαξ προσέγγιση θα μπορούσε να σώσει εκατομμύρια ζωές από καρδιακή νόσο κάθε χρόνο».
Η σημασία του πειράματος είναι τεράστια σε τρία επίπεδα. Πρώτον, μεταφέρει την τεχνολογία CRISPR πέρα από τα σπάνια γενετικά νοσήματα, όπως η δρεπανοκυτταρική αναιμία, σε ασθένειες μαζικής κλίμακας που επηρεάζουν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Δεύτερον, η θεραπεία είναι «one and done», δηλαδή μία δόση αρκεί, κάτι που θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα της μη συμμόρφωσης πολλών ασθενών σε μακροχρόνια φαρμακευτική αγωγή. Τρίτον, η CTX310 μειώνει ταυτόχρονα τόσο την LDL όσο και τα τριγλυκερίδια, κάτι που τα υπάρχοντα φάρμακα σπάνια καταφέρνουν.
Φυσικά, υπάρχουν και περιορισμοί. Η μελέτη ήταν μικρή και σχεδιασμένη κυρίως για να αξιολογήσει ασφάλεια, όχι για να μετρήσει αν μειώνει πραγματικά καρδιακές προσβολές ή εγκεφαλικά επεισόδια. Η παρακολούθηση διήρκεσε μόλις 60 ημέρες, οπότε η μακροχρόνια διάρκεια του αποτελέσματος παραμένει άγνωστη. Επιπλέον, η θεραπεία είναι μη αναστρέψιμη, μόλις απενεργοποιηθεί το γονίδιο ANGPTL3, δεν μπορεί να επανέλθει. Και τέλος, υπάρχει το ζήτημα του κόστους: εάν η τιμή ακολουθήσει το μοντέλο άλλων γονιδιακών θεραπειών, θα μπορούσε να αγγίξει εξαψήφια ποσά ανά ασθενή, κάτι που εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την πρόσβαση και την ισότητα στη φροντίδα.
Παρά τις επιφυλάξεις, η επιστημονική κοινότητα βλέπει τη μελέτη ως σημείο καμπής. Αν επιβεβαιωθούν τα αποτελέσματα σε μεγαλύτερες και μακροχρόνιες δοκιμές, η CTX310 μπορεί να αλλάξει ριζικά τον τρόπο που προσεγγίζουμε την πρόληψη καρδιοπαθειών.
Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Nicholls, «η προοπτική μιας θεραπείας που χορηγείται μία φορά και προσφέρει μόνιμο αποτέλεσμα θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει τη φροντίδα της καρδιακής υγείας». Μια τέτοια προσέγγιση θα απλοποιούσε τη θεραπεία, θα μείωνε το κόστος για τα συστήματα υγείας και, κυρίως, θα βελτίωνε σημαντικά την ποιότητα ζωής των ανθρώπων που σήμερα παλεύουν καθημερινά με τα φάρμακα και τις ανησυχίες για τη χοληστερόλη τους.
Αν επιβεβαιωθεί, η εφάπαξ CRISPR θεραπεία CTX310 ίσως αποδειχθεί όχι μόνο μια ιατρική ανακάλυψη, αλλά και η αρχή μιας νέας εποχής στην πρόληψη των καρδιοπαθειών.
[source]
