Η Σελήνη θεωρούνταν για χρόνια ένα σχεδόν τέλεια αδρανές περιβάλλον: χωρίς ατμόσφαιρα, χωρίς νερό, χωρίς οξυγόνο, άρα χωρίς τις βασικές συνθήκες που απαιτούνται για να υπάρξει σκουριά. Όμως τα νέα δεδομένα από την κινεζική αποστολή Chang’e-6 φέρνουν ξανά τα πράγματα στο προσκήνιο και, όπως φαίνεται, η γεωλογική ιστορία του φυσικού μας δορυφόρου είναι πολύ πιο πολύπλοκη απ’ όσο πιστεύαμε.
Τα δείγματα που επέστρεψαν στη Γη περιείχαν μικροσκοπικούς κρυστάλλους αιματίτη και μαγκεμίτη, δύο κοινές μορφές οξειδίου του σιδήρου. Πρόκειται για υλικά που απαιτούν κάποια διαδικασία οξείδωσης για να σχηματιστούν, κάτι που συνήθως προϋποθέτει την παρουσία οξυγόνου ή άλλων δραστικών παραγόντων.
Οι κρύσταλλοι, μεγέθους λίγων μικρόμετρων, εντοπίστηκαν κυρίως μέσα σε βραχώδεις δομές που σχηματίζονται από τη βίαιη συμπίεση θραυσμάτων μετά από προσκρούσεις μετεωριτών. Το ενδιαφέρον είναι ότι τα οξειδωμένα αυτά υλικά φαίνεται να είναι εγγενή στη σεληνιακή επιφάνεια και όχι προϊόν επιμόλυνσης κατά την επιστροφή στη Γη, όπως υπέθεταν παλαιότερες μελέτες.
Η επιστημονική κοινότητα έχει εδώ και δεκαετίες μια μάλλον αμήχανη σχέση με το θέμα της «σκουριάς» στη Σελήνη. Ήδη από τις αποστολές Apollo είχαν καταγραφεί σωματίδια που περιείχαν τρισθενή σίδηρο, αλλά μια μελέτη του 1971 υποστήριξε ότι ήταν αδύνατο να έχουν δημιουργηθεί επιτόπου και άρα, πιθανότατα είχαν μολυνθεί μετά την άφιξή τους στη Γη. Αυτή η ερμηνεία παρέμεινε κυρίαρχη για μισό αιώνα.
Όμως τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκαν ενδείξεις που άνοιξαν ξανά το θέμα. Το 2020, τα δεδομένα του Moon Mineralogy Mapper έδειξαν εκτεταμένη παρουσία αιματίτη, ιδιαίτερα στους πόλους. Και το 2022, δείγματα της προηγούμενης κινεζικής αποστολής Chang’e-5 αποκάλυψαν νανοδομημένους κόκκους μαγνητίτη. Δεν ήταν αρκετά για να αλλάξουν πλήρως το μοντέλο, αλλά αρκετά ώστε να το κλονίσουν.
Η Chang’e-6, όμως, προσθέτει ένα κρίσιμο κομμάτι στο παζλ: οι κρύσταλλοι αιματίτη φαίνεται να αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο του σεληνιακού υλικού. Και αυτό αλλάζει τα δεδομένα.
Σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα, το κλειδί βρίσκεται στις μεγάλες συγκρούσεις που διαμόρφωσαν τη σεληνιακή επιφάνεια. Οι βραχώδεις δομές προέρχονται από περιοχές που έχουν υποστεί ισχυρότατα πλήγματα, ενώ οι παλιότερες βασαλτικές περιοχές που δεν έχουν επηρεαστεί από προσκρούσεις δεν παρουσιάζουν αντίστοιχα οξείδια. Αυτό υποδηλώνει ότι οι συνθήκες για οξείδωση δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των κατακλυσμικών γεγονότων: ακραίες θερμοκρασίες, πρόσκαιρη παρουσία πτητικών στοιχείων και πιθανές αλληλεπιδράσεις με υλικά πλούσια σε οξυγόνο από άλλες περιοχές ή ακόμη και από τον ηλιακό άνεμο.
Το σημείο προσεδάφισης της Chang’e-6 καθιστά την ανακάλυψη ακόμη πιο εντυπωσιακή. Η αποστολή προσγειώθηκε στη South Pole–Aitken Basin, μία από τις αρχαιότερες και μεγαλύτερες λεκάνες πρόσκρουσης σε ολόκληρο το Ηλιακό Σύστημα. Επειδή η περιοχή δεν καλύφθηκε από μεταγενέστερες ροές λάβας, έχει διατηρήσει σχεδόν αλώβητο το γεωλογικό της ιστορικό. Αν υπήρχαν συνθήκες σχηματισμού οξειδίων πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, αυτό το σημείο ήταν ιδανικό για να τα «φυλάξει» μέχρι σήμερα.
Όλα αυτά συγκλίνουν στην ίδια εικόνα: η Σελήνη δεν είναι το απολύτως ξηρό, παγωμένο και χημικά ακίνητο σώμα που υποθέταμε. Η επιφάνειά της φαίνεται να έχει γνωρίσει περιόδους χημικής δραστηριότητας πολύ πιο ενδιαφέρουσες από τις προηγούμενες προβλέψεις. Για τους επιστήμονες, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ξαναγραφούν μοντέλα που ίσχυαν εδώ και δεκαετίες, ενώ νέες ερωτήσεις ανοίγονται σχετικά με το πώς θα μπορούσαν να σχηματιστούν και να διατηρηθούν ίχνη οξείδωσης σε ένα τόσο ακραίο περιβάλλον.
