Η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται για μία από τις πιο επιθετικές παρεμβάσεις της στον ψηφιακό χώρο εδώ και χρόνια. Το Ευρωκοινοβούλιο ενέκρινε μια νέα –και μη δεσμευτική– απόφαση που στοχεύει στην ενίσχυση της προστασίας των ανηλίκων στο διαδίκτυο, καλώντας για αυστηρούς και ενιαίου χαρακτήρα κανόνες σε όλη την Ευρώπη. Παρότι η απόφαση δεν είναι ακόμη νόμος, το πολιτικό της βάρος είναι μεγάλο και αναμένεται να καθορίσει τη μορφή μελλοντικών ρυθμίσεων.
Με 483 ψήφους υπέρ, οι ευρωβουλευτές ζητούν την καθιέρωση ελάχιστου ορίου ηλικίας 16 ετών για αυτόνομη πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα, πλατφόρμες βίντεο και ψηφιακούς AI συντρόφους. Για παιδιά 13 έως 16 ετών, η χρήση θα επιτρέπεται μόνο με γονική συγκατάθεση. Ο λόγος; Οι πλατφόρμες, σύμφωνα με το Κοινοβούλιο, δεν κάνουν αρκετά για να προστατεύσουν τους πιο ευάλωτους χρήστες τους: τους ανηλίκους.
Στην καρδιά της απόφασης βρίσκεται η στοχευμένη κριτική στις λεγόμενες «πρακτικές χειραγώγησης στο σχεδιασμό». Πρόκειται για σχεδιαστικές τακτικές που εκμεταλλεύονται ψυχολογικά κενά των χρηστών, οδηγώντας τους σε υπερβολική κατανάλωση περιεχομένου. Το Ευρωκοινοβούλιο καλεί την Κομισιόν να απαγορεύσει λειτουργίες όπως endless scrolling, αυτόματη αναπαραγωγή βίντεο και push notifications που χτυπούν συνεχώς, προκαλώντας συμπεριφορά εθιστικού τύπου. Η στοχοποίηση δεν περιορίζεται στις διεπαφές: οι ευρωβουλευτές ζητούν επίσης να σταματήσει η χρήση αλγορίθμων προτεινόμενων που βασίζονται στο engagement ειδικά για ανήλικους χρήστες, υποστηρίζοντας ότι οι αλγόριθμοι αυτοί παρασύρουν τα παιδιά σε ατέρμονες ροές περιεχομένου δύσκολες να ελεγχθούν.
Η πρόταση δεν περιορίζεται στα κοινωνικά δίκτυα, αλλά αγγίζει και την ευρύτερη ψηφιακή κουλτούρα. Στον κόσμο του gaming, τα loot boxes –μηχανισμοί με χαρακτηριστικά τζόγου που έχουν δεχτεί σφοδρή κριτική σε πολλές χώρες– βρίσκονται ξανά στο επίκεντρο. Το Ευρωκοινοβούλιο ζητά από την Κομισιόν να εξετάσει σοβαρά την απαγόρευσή τους, όπως και άλλων παρόμοιων πρακτικών. Παράλληλα, η απόφαση στοχεύει στο φαινόμενο «kidfluencing», δηλαδή στην αξιοποίηση ανήλικων influencers με τρόπο που μπορεί να δημιουργεί οικονομικά κίνητρα στα ίδια τα παιδιά, μια πρακτική που οι ευρωβουλευτές θεωρούν προβληματική και δυνητικά επικίνδυνη.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται και στις απειλές που προέρχονται από τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη. Οι ευρωβουλευτές ζητούν άμεσες ενέργειες για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι των deepfakes, αλλά και των εφαρμογών που παράγουν γυμνές εικόνες χωρίς συναίνεση – ένα φαινόμενο που έχει εκτοξευθεί με την εξάπλωση εργαλείων AI ικανών να δημιουργήσουν ρεαλιστικές αλλοιώσεις εικόνων σε δευτερόλεπτα. Η έλλειψη προστατευτικών μηχανισμών, λένε, εκθέτει τα παιδιά σε παραβίαση της ιδιωτικότητάς τους και σε κινδύνους που μέχρι πριν λίγα χρόνια δεν υπήρχαν καν.
Για την επιβολή όλων αυτών των μέτρων, το Ευρωκοινοβούλιο προτείνει ακόμη πιο σκληρές γραμμές άμυνας. Μεταξύ των προτάσεων είναι η δυνατότητα επιβολής προσωπικής ευθύνης σε ανώτατα στελέχη των πλατφορμών για σοβαρές και επαναλαμβανόμενες παραβιάσεις του Digital Services Act που σχετίζονται με την προστασία ανηλίκων. Η ιδέα αυτή έχει ήδη προκαλέσει έντονες αντιδράσεις από την τεχνολογική βιομηχανία, η οποία φοβάται ότι η προσωπική ποινική ευθύνη μπορεί να αποθαρρύνει καινοτομία ή να οδηγήσει σε υπερβολικά προληπτικές πρακτικές από τις εταιρείες.
Την πολιτική φιλοσοφία πίσω από την απόφαση συνοψίζει η Christel Schaldemose: «Βάζουμε επιτέλους όρια. Λέμε καθαρά στις πλατφόρμες ότι οι υπηρεσίες τους δεν είναι σχεδιασμένες για παιδιά. Και το πείραμα τελειώνει εδώ». Η δήλωση αποτελεί σαφές μήνυμα ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί θεωρούν πως η εποχή της αυτορρύθμισης των πλατφορμών έχει παρέλθει.
Παρότι η απόφαση δεν αποτελεί ακόμη δεσμευτική νομοθεσία, λειτουργεί ως πολιτικός μοχλός πίεσης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι ευρωβουλευτές ζητούν τη συμπερίληψη των προτάσεων αυτών σε μελλοντική νομοθεσία, όπως το επερχόμενο Digital Fairness Act. Αν αυτό συμβεί, θα μιλάμε για μία από τις πιο δραστικές μεταρρυθμίσεις στον τρόπο με τον οποίο οι νέοι αλληλεπιδρούν με το διαδίκτυο στην ΕΕ.
Η συζήτηση τώρα περνά στις Βρυξέλλες και την Κομισιόν, όπου θα φανεί αν η Ευρώπη είναι πραγματικά έτοιμη να επανασχεδιάσει τους κανόνες του ψηφιακού οικοσυστήματος με βασικό άξονα την παιδική προστασία. Με δεδομένες τις αυξανόμενες ανησυχίες γύρω από τον αντίκτυπο των social media και των εργαλείων AI στους εφήβους, το momentum είναι ξεκάθαρα υπέρ μιας αυστηρότερης προσέγγισης. Το ερώτημα είναι μόνο πόσο μακριά θα φτάσει – και πόσο γρήγορα.
