Ο Άρης έχει εδώ και χρόνια εδραιωθεί στη συλλογική φαντασία ως ένας κόσμος ψυχρός, άνυδρος και γεωλογικά «νεκρός». Όμως μια νέα σειρά μετρήσεων από το Mars Express του ESA έρχεται να ταράξει τα νερά. Το MARSIS, το ραντάρ χαμηλής συχνότητας του ευρωπαϊκού orbiter, κατέγραψε σε πρόσφατες υπερπτήσεις πάνω από την πολική παγοκάλυψη του νότιου ημισφαιρίου, μια σειρά από ιδιαίτερα ισχυρές ανακλάσεις σε βάθος περίπου 20km. Πρόκειται για μια περιοχή που μέχρι σήμερα δεν είχε αποκαλύψει τίποτα αντίστοιχο, και οι νέες ενδείξεις θυμίζουν σήματα από υλικά εξαιρετικά ανακλαστικά, ενδεχομένως ακόμα και από νερό παγιδευμένο κάτω από στρώματα πάγου.
Η ιδέα ενός υπόγειου υδάτινου τομέα στον Άρη δεν είναι καινούργια· είχε κάνει τον γύρο της επιστημονικής κοινότητας με κάθε προηγούμενη μυστηριώδη ανίχνευση. Ωστόσο, η υπόθεση αντιμετωπιζόταν πάντα με μεγάλη επιφύλαξη. Για να διατηρηθεί νερό σε υγρή μορφή στο αφιλόξενο περιβάλλον του Άρη, θα απαιτούνταν ιδιαίτερα ακραίες συνθήκες: είτε υπερσυμπυκνωμένες αλατούχες λύσεις που θα κατέβαζαν το σημείο πήξης είτε κάποια τοπική πηγή γεωθερμικής θερμότητας. Το πρόβλημα είναι ότι τέτοιες συνθήκες θεωρούνται σπάνιες και δύσκολο να διατηρηθούν, ειδικά στο πολικό νότιο τμήμα του πλανήτη όπου οι θερμοκρασίες παγώνουν σχεδόν τα πάντα.
Έτσι, οι επιστήμονες εξετάζουν προσεκτικά εναλλακτικές εξηγήσεις. Μερικές από αυτές περιλαμβάνουν στρώματα πάγου αναμεμειγμένα με διοξείδιο του άνθρακα, ή σύνθετα μείγματα μεταλλευμάτων και αλάτων. Αυτοί οι συνδυασμοί μπορούν να αυξήσουν την ανακλαστικότητα του ραντάρ χωρίς να απαιτείται η παρουσία υγρού νερού. Όπως τονίζουν οι ίδιοι οι ερευνητές, το γεγονός ότι το MARSIS κατέγραψε ισχυρά σήματα δεν αρκεί για να στοιχειοθετήσει μια τέτοια σημαντική ανακάλυψη.
Για να ξεκαθαριστεί το τοπίο, η NASA αποφάσισε να δώσει μια νέα ώθηση στο SHARAD, το ραντάρ του Mars Reconnaissance Orbiter, που μέχρι σήμερα δεν διείσδυε επαρκώς μέχρι τη βάση της νοτιοπολικής παγοκάλυψης. Η λύση βρέθηκε μέσω μιας ασυνήθιστης αλλά αποτελεσματικής μανούβρας. Με μια εντυπωσιακή περιστροφή 120 μοιρών γύρω από τον άξονα πτήσης, το παρατηρητήριο μπόρεσε να αλλάξει γωνία λήψης και να εστιάσει βαθύτερα στο υπέδαφος.
Η ομάδα υπό τον Gareth Morgan εξέτασε 91 διελεύσεις με αυτή την ειδική διαμόρφωση. Τα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν στο Geophysical Research Letters, δείχνουν ότι το SHARAD εντόπισε μια αχνή αντανάκλαση αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της μεγαλύτερης περιστροφής. Αυτή η αντανάκλαση όμως διαφέρει θεαματικά από τις ισχυρές υπογραφές του MARSIS. Αντί για κάτι που μοιάζει με υγρό στρώμα, το σήμα του SHARAD παραπέμπει περισσότερο σε μια ομαλή, συμπαγή επιφάνεια κάτω από τον πάγο, χαρακτηριστικό λιγότερο συμβατό με λίμνη και περισσότερο με στερεό υπόστρωμα.
Η αναντιστοιχία μεταξύ των δύο οργάνων αποτελεί πλέον το κεντρικό μυστήριο. Το MARSIS και το SHARAD λειτουργούν σε διαφορετικές συχνότητες και έχουν διαφορετική διείσδυση και ανάλυση, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να «βλέπουν» διαφορετικές πτυχές του ίδιου υπόγειου περιβάλλοντος. Ίσως ο ένας να καταγράφει λεπτές δομές πάγου και ο άλλος να ανιχνεύει την παχύτερη γεωλογική στρώση από κάτω. Ή ίσως το όλο φαινόμενο να οφείλεται σε έναν συνδυασμό υλικών που αλληλεπιδρούν διαφορετικά με κάθε τύπο ραντάρ.
Η πιθανότητα ύπαρξης υγρού νερού – ακόμη και σε υπόγειες δεξαμενές – σχετίζεται άμεσα με την ιστορία του πλανήτη, την πιθανότητα μικροβιακής ζωής στο παρελθόν και το μέλλον των ανθρώπινων αποστολών. Αν υπάρχει κάτι τέτοιο, θα μπορούσε να αποτελέσει κρίσιμη πηγή για τη διαβίωση μελλοντικών αποστολών, αλλά και ένα εντυπωσιακό παράθυρο σε ένα παρελθόν πολύ πιο υγρό.
