Για πρώτη φορά στην ιστορία του, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) τοποθετείται επίσημα υπέρ της χρήσης των GLP-1 φαρμάκων για μακροχρόνια διαχείριση της παχυσαρκίας. Μια απόφαση που έρχεται σε μια περίοδο όπου θεραπείες όπως τα Ozempic, Wegovy (σεμαγλουτίδη) και Mounjaro (τιρζεπατίδη) έχουν μετατραπεί σε παγκόσμιο φαινόμενο – από ιατρική επιλογή μέχρι pop-culture συζήτηση γύρω από την απώλεια βάρους.
Η ανακοίνωση έγινε την 1η Δεκεμβρίου, φέρνοντας δύο βασικές συστάσεις. Η πρώτη αφορά την έγκριση μακροχρόνιας χρήσης GLP-1 θεραπειών σε ενήλικες με παχυσαρκία, βασισμένη σε μελέτες που δείχνουν σημαντική απώλεια βάρους και συνολική μεταβολική βελτίωση. Η δεύτερη εισάγει μια κρίσιμη προϋπόθεση: οι ασθενείς πρέπει να λαμβάνουν παράλληλα δομημένη συμπεριφορική υποστήριξη, όπως συμβουλευτική, έλεγχο στόχων και τακτική παρακολούθηση από επαγγελματίες υγείας.
Με άλλα λόγια, τα φάρμακα δεν είναι το «μαγικό χάπι» που αλλάζει τα πάντα από μόνο του. Ο WHO τοποθετείται καθαρά: τα GLP-1 χρειάζονται πλαίσιο, υποστήριξη και συνεχή ιατρική επίβλεψη.
Η θέση αυτή αντικατοπτρίζει και τις επιφυλάξεις των ειδικών. Η καθηγήτρια Elaine Rush από το Auckland University of Technology επισημαίνει ότι η αποτελεσματικότητα είναι σαφής, αλλά το κόστος παραμένει τεράστιο, ενώ οι απαιτήσεις για εντατική θεραπευτική υποστήριξη αυξάνουν το βάρος στα συστήματα υγείας. Και το σημαντικότερο: η πραγματική σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας των GLP-1 θεραπειών δεν έχει ακόμα χαρτογραφηθεί.
Το οικονομικό ζήτημα δεν είναι τυπικό. Σε πολλές χώρες, η τιμή των Wegovy και Mounjaro ξεπερνά κατά πολύ τις δυνατότητες των ασθενών, δημιουργώντας μια νέα υγειονομική ανισότητα: κάποιοι μπορούν να έχουν πρόσβαση στην πιο αποτελεσματική θεραπεία για την παχυσαρκία, κάποιοι όχι. Ο Peter Shepherd, καθηγητής στο University of Auckland, συμφωνεί ότι η ανακάλυψη του μηχανισμού GLP-1 αποτελεί τεράστιο άλμα στην κατανόηση της παχυσαρκίας. Όμως αναγνωρίζει ότι η τιμή είναι εμπόδιο για εκατομμύρια ανθρώπους. Παράλληλα, επισημαίνει ότι με τη λήξη του βασικού πατέντου σύντομα, ο ανταγωνισμός πιθανότατα θα ρίξει τις τιμές.
Ωστόσο, τα χαμηλότερα κόστη δεν απαντούν σε ένα άλλο σημαντικό ζήτημα: τα GLP-1 φάρμακα χρησιμοποιούνται μαζικά πριν υπάρξουν επαρκείς μακροχρόνιες μελέτες για τις πιθανές παρενέργειες. Μόλις αυτή την εβδομάδα, η TGA της Αυστραλίας εξέδωσε προειδοποίηση σχετικά με τον πιθανό κίνδυνο εμφάνισης αυτοκτονικών σκέψεων ή συμπεριφορών, ζητώντας αυστηρότερες επισημάνσεις.
Παράλληλα, υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν πως τα οφέλη μειώνονται όταν διακοπεί η χρήση. Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι μετά από 36 εβδομάδες σε θεραπεία με τιρζεπατίδη, οι συμμετέχοντες ανέκτησαν περίπου το 25% του χαμένου βάρους μέσα σε έναν χρόνο χωρίς το φάρμακο, ενώ οι καρδιομεταβολικές βελτιώσεις άρχισαν να υποχωρούν. Φαίνεται πως η διατήρηση των αποτελεσμάτων απαιτεί συνεχή χρήση – και αυτό ενισχύει το κόστος, αλλά και τους κινδύνους.
Υπάρχει όμως και το ζήτημα της μυϊκής απώλειας, μια παρενέργεια που ήδη απασχολεί τους επιστήμονες, ειδικά σε ηλικιωμένους. Ο Shepherd υπογραμμίζει ότι η παρακολούθηση πρέπει να είναι συνεχής και προσεκτική.
Παρόλα αυτά, τα GLP-1 έχουν δημιουργήσει κάτι που πολλοί θεωρούσαν αδύνατο: για πρώτη φορά στις ΗΠΑ καταγράφεται μείωση των ποσοστών παχυσαρκίας, αποτέλεσμα που αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στη ζήτηση των ασθενών για τις νέες θεραπείες. Ο Shepherd χαρακτηρίζει αυτή τη στιγμή ως μια ιστορική καμπή, καθώς οι διεθνείς υγειονομικοί οργανισμοί αναγνωρίζουν πλέον επίσημα τα φάρμακα ως μέρος της λύσης.
Αλλά κάποιοι υπενθυμίζουν ότι, όσο εντυπωσιακά κι αν είναι τα GLP-1, η μάχη για την παχυσαρκία δεν κερδίζεται στο φαρμακείο. Η Rush υπογραμμίζει ότι η παχυσαρκία παραμένει μια μορφή κακοθρέφειας, βαθιά συνδεδεμένη με περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς παράγοντες: φτωχή ποιότητα τροφίμων, έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, φτώχεια, ρύπανση και διαγενεακή επίδραση. Αντί να επενδύουμε απεριόριστα σε ακριβά φάρμακα, λέει, ίσως πρέπει να επενδύσουμε στην αντιμετώπιση των ριζών του προβλήματος – για παράδειγμα, στη μείωση της παιδικής φτώχειας και στην παροχή καλύτερων σχολικών γευμάτων.
Η νέα σύσταση του WHO δεν λύνει το ζήτημα της παχυσαρκίας, αλλά σηματοδοτεί μια ιστορική στιγμή: η παγκόσμια υγειονομική κοινότητα αποδέχεται ότι τα GLP-1 φάρμακα αποτελούν πλέον σημαντικό κομμάτι του οπλοστασίου. Το ερώτημα που μένει ανοιχτό είναι αν οι κυβερνήσεις, τα συστήματα υγείας και η βιομηχανία μπορούν να κάνουν τις θεραπείες αυτές πραγματικά προσβάσιμες και αν η κοινωνία είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τις συνέπειες μιας φαρμακολογικής λύσης σε μια βαθιά κοινωνική κρίση.
