Ήταν 26 Δεκεμβρίου του 1898, σε ένα Παρίσι που βρισκόταν ακόμη σε εορταστικό κλίμα, όταν σε ένα παγωμένο και κακοφωτισμένο εργαστήριο η ιστορία της Φυσικής γραφόταν από την αρχή. Η Μαρί και ο Πιερ Κιουρί, μετά από εξαντλητική έρευνα, ανακοίνωναν στην Ακαδημία Επιστημών της Γαλλίας την ύπαρξη ενός νέου, μυστηριώδους στοιχείου. Το ονόμασαν «ράδιο». Εκείνη τη στιγμή, ωστόσο, κανείς από τους δύο δεν μπορούσε να υποψιαστεί πως η μεγαλύτερη επιστημονική τους επιτυχία θα ήταν ταυτόχρονα και ο σιωπηλός δολοφόνος τους.
Το μυστήριο του ορυκτού που «έκαιγε»
Η διαδρομή προς την ανακάλυψη δεν ήταν μια ευθύγραμμη πορεία επιτυχίας, αλλά ένας γρίφος που απαιτούσε λύση. Όλα ξεκίνησαν όταν η Μαρί Κιουρί αποφάσισε να ερευνήσει τις παράξενες ακτίνες που είχε εντοπίσει νωρίτερα ο Ανρί Μπεκερέλ στα άλατα ουρανίου.
Μελετώντας τον ουρανινίτη (pitchblende), ένα μαύρο ορυκτό πλούσιο σε ουράνιο, η Κιουρί παρατήρησε κάτι που αμφισβητούσε την κοινή λογική: το ορυκτό εξέπεμπε πολύ ισχυρότερη ακτινοβολία από ό,τι δικαιολογούσε η περιεκτικότητά του σε ουράνιο. Οι μετρήσεις της ήταν αμείλικτες. Κάτι άλλο κρυβόταν μέσα στη μαύρη πέτρα. Κάτι άγνωστο και εξαιρετικά ισχυρό.
Νωρίτερα το ίδιο έτος, το ζεύγος είχε ήδη απομονώσει το πολώνιο, το οποίο ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της πατρίδας της Μαρί, της Πολωνίας. Όμως, η χημική ανάλυση έδειχνε πως υπήρχε και ένα δεύτερο στοιχείο, χημικά παρόμοιο με το βάριο, αλλά με εντελώς διαφορετικές ιδιότητες ακτινοβολίας.
Η τιτάνια προσπάθεια στο «υπόστεγο»
Η επιβεβαίωση της ύπαρξης του ραδίου δεν έγινε σε υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις. Το εργαστήριο των Κιουρί ήταν ουσιαστικά ένα εγκαταλελειμμένο υπόστεγο της Σχολής Φυσικής και Χημείας, με κακό εξαερισμό και μια οροφή που έσταζε όταν έβρεχε.
Εκεί, η Μαρί ανέλαβε το βαρύτερο μέρος της φυσικής εργασίας. Επεξεργαζόταν τόνους βιομηχανικών αποβλήτων ουρανιτίτη, ανακατεύοντας βραστά υγρά σε τεράστια καζάνια με μια σιδερένια ράβδο που ήταν σχεδόν ίση το ύψος της. Ο στόχος ήταν να απομονώσει ελάχιστα χιλιοστά του γραμμαρίου καθαρού ραδίου μέσα από τόνους πετρώματος. Ήταν μια διαδικασία που θύμιζε περισσότερο βιομηχανική εργασία παρά ακαδημαϊκή έρευνα.
Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια αδιάκοπης δουλειάς μέχρι το 1902, ώστε να καταφέρουν να απομονώσουν αρκετή ποσότητα χλωριούχου ραδίου για να προσδιορίσουν το ατομικό του βάρος (225). Η επιτυχία αυτή τους χάρισε το Νόμπελ Φυσικής το 1903 (μαζί με τον Μπεκερέλ), ενώ η Μαρί θα κέρδιζε αργότερα και το Νόμπελ Χημείας το 1911, γράφοντας ιστορία ως ο πρώτος άνθρωπος με δύο βραβεία Νόμπελ.
Η λαμπερή απειλή και το τραγικό τίμημα
Το ράδιο είχε μια ιδιότητα που μάγευε τους ερευνητές: εξέπεμπε μια αχνή, απόκοσμη μπλε λάμψη στο σκοτάδι. Το ζεύγος Κιουρί γοητευμένο από το δημιούργημά του, συχνά κουβαλούσε φιαλίδια με ράδιο και πολώνιο στις τσέπες του ή τα φύλαγε στα συρτάρια του γραφείου. Η Μαρί αναφερόταν συχνά στα «όμορφα φώτα» που έβλεπε στο εργαστήριο τη νύχτα.
Εκείνη την περίοδο, η έννοια της ραδιενέργειας και των επιπτώσεών της στον ανθρώπινο οργανισμό ήταν παντελώς άγνωστη. Δεν υπήρχαν μέτρα προστασίας. Οι Κιουρί έβλεπαν τα χέρια τους να σκάνε, να εμφανίζουν εγκαύματα και πληγές που δεν έκλειναν, αλλά απέδιδαν τα συμπτώματα στην κόπωση ή σε χημικές αντιδράσεις, αγνοώντας πως η ίδια τους η ανακάλυψη κατέστρεφε τα κύτταρά τους.
Η Μαρί Κιουρί πέθανε στις 4 Ιουλίου 1934 από απλαστική αναιμία, μια σπάνια ασθένεια του αίματος που συνδέεται άμεσα με τη μακροχρόνια έκθεση σε υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας. Ήταν το θύμα της ίδιας της επιστήμης που υπηρέτησε πιστά.
Μια κληρονομιά που εκπέμπει ακόμα
Η ανακάλυψη του ραδίου δεν άλλαξε απλώς τον περιοδικό πίνακα. Άνοιξε τον δρόμο για την πυρηνική φυσική, τις θεραπείες του καρκίνου (ακτινοθεραπείες) και την κατανόηση της δομής του ατόμου. Η λέξη «ραδιενέργεια» (radioactivity), που επινοήθηκε από τη Μαρί, έγινε κεντρικός πυλώνας της σύγχρονης επιστήμης.
Ωστόσο, η υλική κληρονομιά της Μαρί Κιουρί παραμένει επικίνδυνη. Ακόμα και σήμερα, σχεδόν έναν αιώνα μετά τον θάνατό της, τα προσωπικά της αντικείμενα, τα ρούχα, τα έπιπλα και κυρίως τα τετράδια σημειώσεών της, φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας σε κουτιά με επένδυση μολύβδου. Όποιος ερευνητής επιθυμεί να τα μελετήσει, υποχρεούται να φορέσει ειδική προστατευτική στολή και να υπογράψει δήλωση αποποίησης ευθύνης.
Τα τετράδια αυτά, στα οποία καταγράφηκε η στιγμή της ανακάλυψης της 26ης Δεκεμβρίου, θα παραμείνουν ραδιενεργά για τουλάχιστον 1.500 χρόνια ακόμα!
Η ανακάλυψη του ραδίου παραμένει, βέβαια, ένα από τα πιο καθοριστικά ορόσημα στην ιστορία της επιστήμης!
