Σε μια κίνηση που ανατρέπει τα δεδομένα της χρηματοδότησης για τη βασική έρευνα, μια ομάδα από τους πιο επιδραστικούς δισεκατομμυριούχους της τεχνολογίας ανακοίνωσε τη δέσμευση κεφαλαίων ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων (περίπου 860 εκατ. ευρώ) προς τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικών Ερευνών (CERN). Στόχος τους είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών για την κατασκευή του Future Circular Collider (FCC), του γιγαντιαίου επιταχυντή που φιλοδοξεί να διαδεχθεί τον θρυλικό Large Hadron Collider (LHC) και να ξεκλειδώσει τα επόμενα μεγάλα μυστικά της φυσικής.
Η πρωτοβουλία αυτή, στην οποία ηγούνται ο πρώην CEO της Google, Eric Schmidt, και η σύζυγός του Wendy, μέσω του Schmidt Sciences, σηματοδοτεί μια ιστορική στροφή. Για πρώτη φορά στα 70 χρόνια λειτουργίας του, το CERN ανοίγει τις πόρτες του σε ιδιωτικά κεφάλαια τέτοιου μεγέθους για την κατασκευή υποδομών, σπάζοντας το μονοπώλιο της αποκλειστικά κρατικής χρηματοδότησης από τα κράτη-μέλη.
Ποιοι είναι οι «Μαικήνες» της Φυσικής
Πέρα από τον Eric Schmidt, στο consortium των δωρητών συμμετέχουν ο Γάλλος μεγιστάνας των τηλεπικοινωνιών Xavier Niel, ο John Elkann (Πρόεδρος της Ferrari και της Stellantis) και το Breakthrough Prize Foundation, το οποίο χρηματοδοτείται από προσωπικότητες όπως ο Yuri Milner και ο Mark Zuckerberg.
Η Φαμπιόλα Τζιανότι, Γενική Διευθύντρια του CERN, χαρακτήρισε τη δωρεά ως ψήφο εμπιστοσύνης, τονίζοντας πως «είναι η πρώτη φορά που ιδιώτες δωρητές συνεργάζονται με το CERN για την κατασκευή ενός επιστημονικού οργάνου που θα επιτρέψει στην ανθρωπότητα να κάνει άλματα στην κατανόηση του Σύμπαντος».
Το στοίχημα του FCC: Ένα τεχνολογικό θαύμα 91 χιλιομέτρων
Γιατί όμως χρειάζεται τόση χρηματοδότηση; Ο προτεινόμενος Future Circular Collider δεν είναι απλώς μια αναβάθμιση. Είναι ένα φαραωνικό έργο. Αν ο τωρινός LHC έχει περίμετρο 27 χιλιομέτρων, το νέο τούνελ του FCC σχεδιάζεται να έχει μήκος 91 χιλιομέτρων, εκτεινόμενο κάτω από τη Γαλλία και την Ελβετία.
Ο στόχος του είναι διττός και εκτείνεται σε βάθος δεκαετιών. Σε πρώτη φάση, θα λειτουργήσει ως «εργοστάσιο Χιγκς», παράγοντας τεράστιες ποσότητες μποζονίων Higgs (aka το σωματίδιο του Θεού) για λεπτομερή μελέτη. Σε δεύτερη φάση, προς τα τέλη του 21ου αιώνα, θα μετατραπεί σε έναν επιταχυντή πρωτονίων με ενέργειες σύγκρουσης επτά φορές ισχυρότερες από αυτές του LHC.
Οι επιστήμονες ελπίζουν πως μόνο με τέτοιες ενέργειες θα μπορέσουν να απαντήσουν σε ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα από το Καθιερωμένο Πρότυπο (Standard Model), όπως η φύση της Σκοτεινής Ύλης και της Σκοτεινής Ενέργειας, που αποτελούν το 95% του Σύμπαντος αλλά παραμένουν αόρατες στα σημερινά πειράματα.
Η στρατηγική της Silicon Valley
Η εμπλοκή της ελίτ της Silicon Valley δεν είναι τυχαία. Πέραν της φιλανθρωπίας, υπάρχει μια σαφής τεχνολογική συνέργεια. Ο Eric Schmidt δήλωσε χαρακτηριστικά ότι «οι τεχνολογίες που θα προκύψουν από αυτό το έργο θα ωφελήσουν την κοινωνία με βαθύτατους τρόπους», υπονοώντας τις εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη και την επεξεργασία δεδομένων.
Η διαχείριση του όγκου δεδομένων που θα παράγει το FCC θα απαιτήσει υπολογιστική ισχύ και αλγορίθμους που σήμερα δεν υπάρχουν. Για τους τεχνολογικούς κολοσσούς, το CERN αποτελεί το απόλυτο πεδίο δοκιμών για το επόμενο στάδιο της AI και του cloud computing. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε πως ο Παγκόσμιος Ιστός (WWW) γεννήθηκε στο CERN ακριβώς για να εξυπηρετήσει ανάγκες διαμοιρασμού πληροφορίας.
Οικονομικός ρεαλισμός και αντιδράσεις
Παρά τον ενθουσιασμό, το 1 δισεκατομμύριο δολάρια είναι μόλις η αρχή. Το συνολικό κόστος του FCC εκτιμάται ότι θα αγγίξει τα 16-17 δισεκατομμύρια ευρώ (με κάποιους αναλυτές να ανεβάζουν τον λογαριασμό ακόμη ψηλότερα). Η ιδιωτική αυτή δωρεά λειτουργεί περισσότερο ως μοχλός πίεσης και εγγύηση βιωσιμότητας προς τις κυβερνήσεις της Ευρώπης, που διστάζουν να επωμιστούν εξ ολοκλήρου ένα τόσο δαπανηρό έργο σε καιρούς δημοσιονομικής στενότητας.
Φυσικά, δεν λείπουν και οι επικριτές. Μέρος της επιστημονικής κοινότητας, όπως η θεωρητική φυσικός Sabine Hossenfelder, έχει εκφράσει στο παρελθόν σκεπτικισμό για το αν ένας μεγαλύτερος επιταχυντής θα φέρει όντως νέες ανακαλύψεις ή αν απλώς θα επιβεβαιώσει τα όσα ήδη γνωρίζουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια, σπαταλώντας πόρους που θα μπορούσαν να πάνε σε άλλους τομείς της έρευνας.
Τι έπεται
Η τελική απόφαση για το αν το FCC θα πάρει το «πράσινο φως» αναμένεται γύρω στο 2027-2028, όταν θα ολοκληρωθεί η μελέτη σκοπιμότητας που τώρα ενισχύεται από τα κεφάλαια των δισεκατομμυριούχων. Αν εγκριθεί, οι εργασίες εκσκαφής θα ξεκινήσουν την επόμενη δεκαετία, με ορίζοντα λειτουργίας τα μέσα του 2040.
Η κίνηση των Schmidt, Niel και Milner ανοίγει μια νέα εποχή: Η εξερεύνηση των ορίων της φυσικής δεν είναι πλέον αποκλειστική υπόθεση των κρατικών προϋπολογισμών. Το μέλλον της επιστήμης φαίνεται πως θα βασίζεται σε ένα υβριδικό μοντέλο, όπου το επιχειρηματικό ρίσκο συναντά την κρατική υποδομή, με το βλέμμα στραμμένο στα πιο θεμελιώδη ερωτήματα της ύπαρξης.
