Στα παγωμένα και αφιλόξενα νερά της Ανατολικής Ανταρκτικής, μια επιστημονική αποστολή που ξεκίνησε σχεδόν «κατά λάθος», κατέληξε να προσφέρει μια από τις πιο ανησυχητικές αλλά και πολύτιμες ανακαλύψεις των τελευταίων ετών για την κλιματική αλλαγή. Ένα αυτόνομο ρομποτικό σκάφος (Argo float) του αυστραλιανού οργανισμού CSIRO, το οποίο είχε θεωρηθεί χαμένο για μήνες κάτω από τους πάγους, επανεμφανίστηκε μεταφέροντας δεδομένα που αλλάζουν τα όσα γνωρίζαμε για τη σταθερότητα του παγκόσμιου κλίματος.
Τα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα στο Science Advances, αποκαλύπτουν ότι ο παγετώνας Denman απειλείται άμεσα από θερμά ωκεάνια ρεύματα, με τη δυναμική να ανεβάσει τη στάθμη της θάλασσας κατά 1,5 μέτρο αν καταρρεύσει πλήρως.
Το χρονικό μιας «τυχαίας» επιτυχίας
Η ιστορία ξεκίνησε όταν οι επιστήμονες του CSIRO πόντισαν το ρομποτικό σκάφος με αρχικό στόχο τη μελέτη του παγετώνα Totten. Ωστόσο, τα ισχυρά ωκεάνια ρεύματα είχαν άλλα σχέδια. Παρέσυραν τον «κίτρινο εξερευνητή» μακριά από την πορεία του, οδηγώντας τον προς τον παγετώνα Denman και την παγοκρηπίδα Shackleton. Εκεί, το ρομπότ βυθίστηκε και παγιδεύτηκε κάτω από τον πάγο, εξαφανιζόμενο από τα ραντάρ των ερευνητών.
Για εννέα ολόκληρους μήνες, το σκάφος παρέμεινε σιωπηλό, χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας με τους δορυφόρους, καθώς το παχύ στρώμα πάγου εμπόδιζε κάθε σήμα GPS. Η ερευνητική ομάδα φοβήθηκε ότι ο εξοπλισμός είχε χαθεί οριστικά. Όμως, το πείσμα της μηχανής αποδείχθηκε σωτήριο. Το ρομπότ, προγραμματισμένο να ανεβοκατεβαίνει στο νερό μετρώντας την αλατότητα και τη θερμοκρασία, συνέχισε να συλλέγει δεδομένα αθόρυβα, καταγράφοντας 195 πλήρη προφίλ του ωκεανού σε περιοχές που κανένα ανθρώπινο μάτι ή όργανο δεν είχε φτάσει ποτέ.
Όταν τελικά τα ρεύματα το απελευθέρωσαν και κατάφερε να αναδυθεί ξανά στην επιφάνεια, «ξεφόρτωσε» έναν θησαυρό πληροφοριών που άφησε τους επιστήμονες άφωνους.
Τι κρύβεται κάτω από τον Παγετώνα Denman
Τα δεδομένα που ανακτήθηκαν φέρνουν στο φως μια αθέατη διεργασία. Ενώ η γειτονική παγοκρηπίδα Shackleton φαίνεται προς το παρόν σταθερή, τα ρεύματα κάτω από τον παγετώνα Denman λένε μια διαφορετική ιστορία. Το ρομπότ κατέγραψε την εισροή θερμού νερού στη βαθιά κοιλότητα κάτω από τον παγετώνα. Αυτό το θερμό νερό «τρώει» τον πάγο από κάτω προς τα πάνω, αποσταθεροποιώντας τον στη βάση του.
Η ανακάλυψη αυτή είναι κρίσιμη διότι καταρρίπτει την παλαιότερη πεποίθηση ότι η Ανατολική Ανταρκτική είναι σχετικά «ασφαλής» από την υπερθέρμανση, σε αντίθεση με τη Δυτική Ανταρκτική και τον γνωστό παγετώνα Thwaites (τον λεγόμενο «Παγετώνα της Κρίσης»). Ο Denman κάθεται πάνω στο βαθύτερο χερσαίο φαράγγι της Γης, το οποίο φτάνει τα 3,5 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Λόγω αυτής της γεωμορφολογίας, μόλις το θερμό νερό εισχωρήσει, η διαδικασία τήξης μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη και μη αναστρέψιμη.
Επιστημονικό «αστυνομικό δαιμόνιο»
Η ανάλυση των δεδομένων απαίτησε εφευρετικότητα. Καθώς το ρομπότ δεν είχε σήμα GPS όσο βρισκόταν κάτω από τον πάγο, οι επιστήμονες δεν γνώριζαν αρχικά πού ακριβώς είχαν γίνει οι μετρήσεις. Τη λύση έδωσε η ίδια η συμπεριφορά του σκάφους: κάθε φορά που προσπαθούσε να αναδυθεί και χτυπούσε στο «ταβάνι» του πάγου, κατέγραφε το βάθος του. Συγκρίνοντας αυτές τις μετρήσεις με δορυφορικούς χάρτες του πάχους των πάγων, η ομάδα κατάφερε να ανασυνθέσει την ακριβή διαδρομή του ρομπότ, σαν να ακολουθούσε ψίχουλα στο δάσος.
Γιατί τα νούμερα τρομάζουν
Η σημασία των ευρημάτων ξεπερνά τα στενά όρια της επιστημονικής κοινότητας. Ο παγετώνας Denman από μόνος του περιέχει αρκετό πάγο για να προκαλέσει άνοδο της παγκόσμιας στάθμης της θάλασσας κατά 1,5 μέτρο. Μια τέτοια εξέλιξη θα άλλαζε δραματικά τον παγκόσμιο χάρτη, απειλώντας παράκτιες πόλεις και νησιωτικά κράτη.
Μέχρι σήμερα, τα μοντέλα πρόβλεψης για την άνοδο της στάθμης των υδάτων εστίαζαν κυρίως στη Δυτική Ανταρκτική. Η επιβεβαίωση ότι και η Ανατολική πλευρά είναι ευάλωτη στα θερμά ωκεάνια ρεύματα προσθέτει μια νέα, επιβαρυντική μεταβλητή στην εξίσωση της κλιματικής κρίσης.
Το μέλλον της έρευνας
Παρά τον ανησυχητικό χαρακτήρα των δεδομένων, η αποστολή αυτή γιορτάζεται ως θρίαμβος της τεχνολογίας. Απέδειξε ότι τα χαμηλού κόστους, αυτόνομα ρομπότ μπορούν να επιβιώσουν σε ακραίες συνθήκες και να φέρουν δεδομένα από τα πιο δυσπρόσιτα σημεία του πλανήτη. Οι επιστήμονες σχεδιάζουν ήδη την ανάπτυξη περισσότερων τέτοιων συσκευών, ελπίζοντας ότι η καλύτερη κατανόηση αυτών των μηχανισμών θα μας δώσει τον απαραίτητο χρόνο να προετοιμαστούμε για τις αλλαγές που έρχονται.
