Για δεκαετίες, οι πρώτες εβδομάδες της ανθρώπινης ζωής παρέμεναν ένα επιστημονικό μυστήριο, κρυμμένο καλά μέσα στη μήτρα και προστατευμένο από αυστηρούς ηθικούς φραγμούς. Αυτή η περίοδος, γνωστή στους κύκλους της εμβρυολογίας ως το «μαύρο κουτί», αποτελούσε πάντα το μεγάλο αγκάθι για τους ερευνητές που προσπαθούσαν να κατανοήσουν γιατί πολλές εγκυμοσύνες τερματίζονται πρόωρα ή πώς εμφανίζονται συγγενείς ανωμαλίες. Σήμερα, όμως, αυτό το κουτί ανοίγει.
Μια πρωτοποριακή μελέτη από το Ινστιτούτο Επιστημών Weizmann στο Ισραήλ έρχεται να ταράξει τα νερά της βιοηθικής και της ιατρικής, παρουσιάζοντας τα πιο πλήρη και εξελιγμένα μοντέλα ανθρώπινων εμβρύων που έχουν δημιουργηθεί ποτέ στο εργαστήριο. Το εντυπωσιακό; Δεν χρειάστηκε γονιμοποίηση. Δεν υπήρξε σπέρμα, ούτε ωάριο.
Πέρα από τα όρια της Φύσης (και του Νόμου)
Η επιστημονική ομάδα, με επικεφαλής τον καθηγητή Jacob Hanna, κατάφερε να καλλιεργήσει μοντέλα εμβρύων τα οποία αναπτύχθηκαν εκτός μήτρας μέχρι την 14η ημέρα. Αυτό το χρονικό σημείο δεν είναι τυχαίο. Η 14η ημέρα αποτελεί το διεθνώς αναγνωρισμένο ηθικό και νομικό όριο για την έρευνα σε ανθρώπινα έμβρυα, καθώς είναι η στιγμή που το έμβρυο αρχίζει να αποκτά τα χαρακτηριστικά που θα διαμορφώσουν το σώμα του (όπως η δημιουργία της πρωτογενούς ταινίας).
Μέχρι τώρα, οι επιστήμονες που ήθελαν να μελετήσουν αυτή τη φάση έπρεπε να βασίζονται σε ζωικά μοντέλα (όπως ποντίκια) ή σε σπάνια και συχνά μη αντιπροσωπευτικά δείγματα από δωρεές. Η νέα αυτή ανακάλυψη, όμως, προσφέρει μια εναλλακτική: «συνθετικά» έμβρυα που μιμούνται τη δομή και τη λειτουργία των πραγματικών με ανατριχιαστική ακρίβεια.
Η Τεχνολογία πίσω από το θαύμα: Από βλαστοκύτταρα σε «ζωή»
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν απλά δερματικά κύτταρα, τα οποία «γύρισαν πίσω τον χρόνο» μετατρέποντάς τα σε αδιαφοροποίητα βλαστοκύτταρα (naïve stem cells). Στη συνέχεια, μέσω ενός χημικού κοκτέιλ, τα προέτρεψαν να διαφοροποιηθούν στους τέσσερις βασικούς τύπους κυττάρων που συναντάμε στα πρώιμα στάδια της κύησης:
- Τα κύτταρα που θα σχηματίσουν το ίδιο το έμβρυο.
- Τα κύτταρα του πλακούντα.
- Τα κύτταρα του λεκιθικού σάκου.
- Τα κύτταρα του χοριακού σάκου.
Το αποτέλεσμα ήταν τα κύτταρα αυτά να αυτο-οργανωθούν αυθόρμητα, δημιουργώντας δομές που, κάτω από το μικροσκόπιο, ήταν σχεδόν πανομοιότυπες με ένα ανθρώπινο έμβρυο 14 ημερών.
Γιατί αυτό αλλάζει τα πάντα στην Ιατρική
Η σημασία της ανακάλυψης δεν περιορίζεται στην εργαστηριακή επιτυχία. Η ιατρική κοινότητα υποδέχθηκε τα νέα με ενθουσιασμό, καθώς τα μοντέλα αυτά προσφέρουν επιτέλους ένα «παράθυρο» για να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει τις πρώτες μέρες μετά τη σύλληψη.
Καταπολέμηση της Υπογονιμότητας και των Αποβολών
Ένα τεράστιο ποσοστό των αποβολών συμβαίνει μέσα σε αυτό το πρώτο δεκαπενθήμερο, συχνά χωρίς η γυναίκα να γνωρίζει καν ότι ήταν έγκυος. Με αυτά τα μοντέλα, οι γιατροί μπορούν πλέον να μελετήσουν τους μηχανισμούς που οδηγούν σε αυτές τις αποτυχίες εμφύτευσης.
Έλεγχος Φαρμάκων
Πολλά φάρμακα δεν μπορούν να δοκιμαστούν σε έγκυες γυναίκες για προφανείς λόγους ασφαλείας. Τα συνθετικά έμβρυα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως πεδίο δοκιμών για να διαπιστωθεί αν νέες θεραπείες είναι τοξικές για την ανάπτυξη του εμβρύου, χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο καμία πραγματική ζωή.
Αναγέννηση Ιστών
Η κατανόηση του πώς τα κύτταρα αποφασίζουν να γίνουν «καρδιά», «συκώτι» ή «νεύρο» θα μπορούσε να ξεκλειδώσει νέες μεθόδους για την αναγεννητική ιατρική και τη μεταμόσχευση ιστών.
Ηθικά Διλήμματα: Είναι Έμβρυα ή Όχι;
Όπως κάθε μεγάλο άλμα στη βιοτεχνολογία, έτσι και αυτό συνοδεύεται από γκρίζες ζώνες. Αν και οι επιστήμονες τονίζουν ότι αυτά τα μοντέλα δεν είναι πραγματικά έμβρυα, δεν μπορούν δηλαδή να εξελιχθούν σε μωρό αν εμφυτευθούν σε μήτρα, η ομοιότητά τους με τα πραγματικά είναι τόσο μεγάλη που προκαλεί αμηχανία.
Η έρευνα του Ινστιτούτου Weizmann έδειξε ότι τα μοντέλα παρήγαγαν ακόμη και ορμόνες που ανιχνεύονται στα τεστ εγκυμοσύνης. Όταν τοποθετήθηκαν σε τρυβλία, άρχισαν να οργανώνονται όπως θα έκαναν στη μήτρα. Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι αν οι νομοθέτες θα χρειαστεί να επαναπροσδιορίσουν τι θεωρείται «έμβρυο» και αν ο κανόνας των 14 ημερών θα πρέπει να επεκταθεί ή να γίνει πιο αυστηρός για αυτές τις νέες οντότητες.
Το μέλλον είναι εδώ
Ο καθηγητής Hanna παρομοίασε την επιστήμη του με την κατασκευή Lego: «Αν έχεις τα σωστά κομμάτια και τα βάλεις στο σωστό περιβάλλον, ξέρουν μόνα τους τι να φτιάξουν».
Αυτή η αυτόνομη «γνώση» των κυττάρων είναι που μας φέρνει πιο κοντά από ποτέ στην αποκωδικοποίηση της ζωής. Το μυστήριο του πώς ξεκινάμε όλοι μας από ένα απλό κύτταρο και γινόμαστε πολύπλοκοι οργανισμοί παύει να είναι θέμα φιλοσοφίας και γίνεται πλέον πεδίο απτής, εργαστηριακής έρευνας. Και ενώ οι ηθικές συζητήσεις θα συνεχίσουν να μαίνονται, ένα πράγμα είναι βέβαιο: η επιστήμη μόλις έριξε φως στο πιο σκοτεινό δωμάτιο της ανθρώπινης βιολογίας.
