Κάποιες αναμνήσεις μένουν χαραγμένες στο μυαλό μας με κάθε λεπτομέρεια, ενώ άλλες ξεθωριάζουν γρήγορα ή χάνονται εντελώς. Γιατί, λοιπόν, ο εγκέφαλος επιλέγει να διατηρεί συγκεκριμένες εικόνες και εμπειρίες και να αφήνει άλλες να σβήνουν;
Μια νέα μελέτη από το Boston University δίνει μια ενδιαφέρουσα απάντηση: ακόμη και οι πιο απλές, καθημερινές στιγμές μπορούν να αποκτήσουν «ανθεκτικότητα» στη μνήμη, αν συνδεθούν με ένα γεγονός που έχει ισχυρό συναισθηματικό φορτίο.
Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science Advances, δείχνει ότι ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί ως παθητικός καταγραφέας. Αντίθετα, «αποφασίζει» τι έχει σημασία και ποια στοιχεία αξίζει να κρατήσει. Όταν συμβαίνει κάτι απρόσμενο, συγκινητικό ή ανταποδοτικό, το συναίσθημα αυτό μπορεί να «διασώσει» λεπτομέρειες που προηγούνται ή ακολουθούν το γεγονός, ακόμη κι αν υπό κανονικές συνθήκες θα είχαν χαθεί.
Ο Robert M.G. Reinhart, αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογικών και εγκεφαλικών επιστημών στο BU, εξηγεί ότι τα συναισθηματικά γεγονότα λειτουργούν σαν ενισχυτές μνήμης. «Η μνήμη δεν είναι μια απλή εγγραφή. Ο εγκέφαλος μπορεί να σταθεροποιήσει εύθραυστες αναμνήσεις όταν αυτές “αγγίξουν” κάποιο σημαντικό συναίσθημα», σημειώνει. Αυτή η ανακάλυψη, όπως λέει, ανοίγει τον δρόμο για νέες στρατηγικές ενίσχυσης χρήσιμων αναμνήσεων ή, αντίθετα, αποδυνάμωσης ανεπιθύμητων.
Για να κατανοήσουν τον μηχανισμό, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν παραδείγματα από την καθημερινότητα. Αν κάποιος, για παράδειγμα, κάνει πεζοπορία στο Yellowstone National Park και συναντήσει ξαφνικά ένα κοπάδι βίσωνα, το μυαλό του δεν θα συγκρατήσει μόνο τη μαγευτική εικόνα, αλλά και μικρές λεπτομέρειες γύρω από αυτήν: μια πέτρα στο μονοπάτι, ένα ζώο που τρέχει στο δάσος. Αυτές οι φαινομενικά ασήμαντες εικόνες αποκτούν διάρκεια χάρη στη συναισθηματική ένταση της στιγμής.
Η ομάδα του Reinhart εργάστηκε με σχεδόν 650 συμμετέχοντες σε δέκα διαφορετικά πειράματα, χρησιμοποιώντας και εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης για την ανάλυση των δεδομένων. Σε πολλά από τα τεστ, οι εθελοντές είδαν δεκάδες εικόνες που συνδέθηκαν με διαφορετικά επίπεδα ανταμοιβής. Την επόμενη μέρα, τους ζητήθηκε να θυμηθούν τις εικόνες αυτές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η μνήμη λειτουργεί με μια «κλίμακα προτεραιοτήτων»: οι εμπειρίες που συνδέονται στενά με έντονα συναισθήματα έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποθηκευτούν.
Οι ερευνητές διαχώρισαν δύο είδη μνήμης: τις «προενεργητικές» που σχετίζονται με ό,τι ακολουθεί ένα σημαντικό γεγονός, και τις «αναδρομικές» που αφορούν ό,τι προηγήθηκε. Στην πρώτη περίπτωση, η ένταση του συναισθηματικού γεγονότος καθόριζε πόσο καλά θυμόταν κάποιος όσα έγιναν μετά. Στη δεύτερη, η αποθήκευση εξαρτιόταν από το αν υπήρχαν οπτικές ή εννοιολογικές ομοιότητες με το ίδιο το γεγονός. Αυτή είναι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, η πρώτη απόδειξη σε ανθρώπους της «βαθμιδωτής προτεραιοποίησης» της μνήμης.
Ο Chenyang (Leo) Lin, πρώτος συγγραφέας της μελέτης και υποψήφιος διδάκτορας στο Reinhart Lab, εξηγεί:
Δείχνουμε για πρώτη φορά ξεκάθαρα ότι ο εγκέφαλος μπορεί να σώσει αδύναμες αναμνήσεις με βάση την ομοιότητά τους με έντονα γεγονότα. Δεν παίζει ρόλο μόνο η χρονική ακολουθία, αλλά και η θεματική σύνδεση.
Υπήρξε, ωστόσο, μια σημαντική εξαίρεση: όταν οι δευτερεύουσες αναμνήσεις είχαν οι ίδιες συναισθηματικό φορτίο, το φαινόμενο της ενίσχυσης περιοριζόταν. Αυτό δείχνει, όπως σχολιάζει ο Reinhart, ότι ο εγκέφαλος επιλέγει να προστατέψει κυρίως τις «εύθραυστες» μνήμες, αυτές που διαφορετικά θα χάνονταν.
Η σημασία της έρευνας δεν περιορίζεται στη θεωρητική κατανόηση της μνήμης. Οι εφαρμογές της θα μπορούσαν να είναι πρακτικές και ευρείας κλίμακας. Στην εκπαίδευση, για παράδειγμα, το «ζευγάρωμα» δύσκολων εννοιών με συναισθηματικά ελκυστικό υλικό ίσως βελτιώσει την απομνημόνευση. Στον χώρο της υγείας, η ίδια αρχή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση μνημών που εξασθενούν λόγω ηλικίας ή, αντίθετα, για την αποδυνάμωση τραυματικών εμπειριών σε άτομα με διαταραχές άγχους.
Η ομάδα του Reinhart έχει ήδη στο ενεργητικό της μελέτες για την ενίσχυση της μνήμης σε ηλικιωμένους μέσω μη επεμβατικής εγκεφαλικής διέγερσης, καθώς και έρευνες για τον περιορισμό συμπεριφορών που σχετίζονται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Η νέα ανακάλυψη εντάσσεται σε αυτό το ερευνητικό πλαίσιο και δίνει νέα ώθηση στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος «επιλέγει» ποιες στιγμές θα μας ακολουθούν για μια ζωή.
[via]
