Μια αλήθεια που μοιάζει με οξύμωρο σχήμα έρχεται να ταράξει τα νερά της παγκόσμιας βιομηχανίας μόδας και να αμφισβητήσει ευθέως τις «οικολογικές» συνειδήσεις των καταναλωτών. Εδώ και χρόνια, οι ετικέτες που γράφουν «κατασκευασμένο από 100% ανακυκλωμένο πολυεστέρα» ή «από πλαστικά μπουκάλια» θεωρούνται το ιερό δισκοπότηρο της βιωσιμότητας. Ωστόσο, νέα επιστημονικά δεδομένα αποκαλύπτουν μια ανησυχητική πραγματικότητα: η προσπάθεια να ντυθούμε οικολογικά ίσως επιβαρύνει το περιβάλλον περισσότερο από ό,τι φανταζόμασταν.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσίευσε το Changing Markets Foundation, τα ρούχα που παράγονται από ανακυκλωμένο πολυεστέρα (rPET) –η ναυαρχίδα της “πράσινης” στρατηγικής πολλών κολοσσών της γρήγορης μόδας (fast fashion)– απελευθερώνουν σημαντικά μεγαλύτερες ποσότητες μικροπλαστικών κατά την πλύση σε σχέση με τα συμβατικά συνθετικά υφάσματα.
Το παράδοξο της ανακύκλωσης
Η μελέτη, η οποία διεξήχθη σε συνεργασία με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Çukurova, έφερε στο φως σοκαριστικά νούμερα. Τα υφάσματα από ανακυκλωμένο πολυεστέρα βρέθηκαν να αποβάλλουν, κατά μέσο όρο, 55% περισσότερες μικροίνες σε κάθε πλύση συγκριτικά με τον παρθένο πολυεστέρα.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Η διαδικασία της μηχανικής ανακύκλωσης, όπου τα πλαστικά μπουκάλια τεμαχίζονται και λιώνουν για να γίνουν νήμα, φαίνεται πως αλλοιώνει τη μοριακή δομή του υλικού. Το αποτέλεσμα είναι μια ίνα πιο εύθραυστη, πιο επιρρεπής στο σπάσιμο και, κατά συνέπεια, στην απελευθέρωση μικροσωματιδίων.
Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το εύρημα που αφορά το μέγεθος αυτών των σωματιδίων. Οι μικροίνες από ανακυκλωμένα ρούχα είναι περίπου 20% μικρότερες σε μέγεθος. Αυτό τις καθιστά εξαιρετικά επικίνδυνες, καθώς διαφεύγουν ευκολότερα από τα φίλτρα των βιολογικών καθαρισμών, καταλήγουν στους ωκεανούς και εισχωρούν βαθύτερα στην τροφική αλυσίδα, φτάνοντας τελικά στο πιάτο μας και στον ανθρώπινο οργανισμό.
Κολοσσοί στο μικροσκόπιο
Η έρευνα δεν έμεινε στη θεωρία, αλλά εξέτασε ρούχα από μεγάλους «παίκτες» της αγοράς, όπως η Nike, η H&M και η Zara. Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά. Συγκεκριμένα δείγματα από ανακυκλωμένο πολυεστέρα της Nike βρέθηκαν να απελευθερώνουν πάνω από 30.000 ίνες ανά γραμμάριο υφάσματος, ποσότητα τετραπλάσια από τον μέσο όρο της H&M και επταπλάσια από τη Zara.
Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο προέκυψε από την ανάλυση ρούχων της Shein. Εκεί, η διαφορά μεταξύ ανακυκλωμένου και παρθένου πολυεστέρα ήταν αμελητέα, γεγονός που εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την αυθεντικότητα των ισχυρισμών περί ανακύκλωσης. Οι ερευνητές υπονοούν ότι, σε πολλές περιπτώσεις, ενδέχεται να υπάρχει φαινόμενο «πράσινης απάτης», όπου παρθένο πλαστικό πωλείται ως ανακυκλωμένο για να δικαιολογήσει μια υψηλότερη τιμή ή μια οικολογική ταμπέλα.
Το πρόβλημα του «downcycling»
Πέρα από τα μικροπλαστικά, η έκθεση αναδεικνύει ένα δομικό λάθος στη φιλοσοφία της βιομηχανίας μόδας. Η μετατροπή των πλαστικών μπουκαλιών (PET) σε ρούχα δεν είναι κυκλική οικονομία, αλλά ένας «μονόδρομος προς τη χωματερή».
Ένα πλαστικό μπουκάλι μπορεί να ανακυκλωθεί σε νέο μπουκάλι πολλές φορές μέσα σε ένα κλειστό σύστημα. Όταν όμως μετατρέπεται σε μπλουζάκι, βγαίνει από αυτόν τον κύκλο. Το ρούχο, στο τέλος της ζωής του, σπάνια ξαναγίνεται ρούχο και σχεδόν ποτέ δεν ξαναγίνεται μπουκάλι. Καταλήγει στα σκουπίδια ή στην καύση. Συνεπώς, η μόδα «κλέβει» πρώτη ύλη από τη βιομηχανία ποτών, οδηγώντας την τελικά σε αδιέξοδο (downcycling), ενώ παράλληλα συνεχίζει να παράγει τεράστιους όγκους νέων πλαστικών ινών.
Τι σημαίνει αυτό για τον καταναλωτή;
Τα ευρήματα αυτά αποτελούν ένα ισχυρό χαστούκι στο λεγόμενο Greenwashing. Οι εταιρείες χρησιμοποιούν τον ανακυκλωμένο πολυεστέρα ως «φύλλο συκής» για να καλύψουν τον εθισμό τους στα φθηνά συνθετικά υλικά, τα οποία προέρχονται από ορυκτά καύσιμα.
Για τον μέσο καταναλωτή, η είδηση αυτή δημιουργεί σύγχυση. Η λύση, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν βρίσκεται στην αναζήτηση της «τέλειας» πλαστικής ίνας, αλλά στην αλλαγή νοοτροπίας. Η μείωση της κατανάλωσης, η επιλογή φυσικών υλικών και η πίεση προς τις εταιρείες για πραγματική μείωση της παραγωγής πλαστικού είναι οι μόνοι δρόμοι που οδηγούν σε ουσιαστική βιωσιμότητα.
Όσο η βιομηχανία εστιάζει στο να θεραπεύει τα συμπτώματα με ημιτελείς λύσεις όπως τα ρούχα από μπουκάλια, το πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης δεν θα λύνεται, αλλά θα μεταλλάσσεται σε μια πιο αόρατη και ύπουλη απειλή.
