Καλό είναι να θυμόμαστε ότι κάθε γραμμή γνώσης που βλέπουμε διαδικτυακά έχει ανθρώπινη προέλευση. Να ψάχνουμε τις παραπομπές, να πατάμε στους συνδέσμους, να στηρίζουμε τη συλλογική, επιμελημένη γνώση.
Η Wikipedia, το τελευταίο προπύργιο μιας διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας που βασίζεται στην ανθρώπινη γνώση και στη συλλογική εργασία, φαίνεται να χάνει έδαφος μέσα στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και των αλγοριθμικών μηχανισμών αναζήτησης.
Σύμφωνα με τον Marshall Miller του Wikimedia Foundation, οι ανθρώπινες επισκέψεις στην πλατφόρμα μειώθηκαν κατά 8% μέσα σε ένα χρόνο, μια πτώση που αποδίδεται σε δύο παράγοντες: την άνοδο των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης που απαντούν απευθείας στα ερωτήματα των χρηστών και τη μετατόπιση των νεότερων γενεών προς τις πλατφόρμες βίντεο, όπως το TikTok και το YouTube, για την αναζήτηση πληροφοριών.
Η αλλαγή αυτή είναι βαθύτερη απ’ όσο φαίνεται
Η αλλαγή αυτή είναι βαθύτερη απ’ όσο φαίνεται. Η Wikipedia για χρόνια υπήρξε το σημείο αναφοράς για αξιόπιστη, ανοιχτή γνώση. Εκατομμύρια άνθρωποι συνέβαλαν εθελοντικά, δημιουργώντας ένα οικοσύστημα όπου η πληροφορία δεν ανήκε σε καμία εταιρεία, αλλά στην κοινότητα. Όμως, με την εξάπλωση των γενετικών μηχανών αναζήτησης – όπως τα AI summaries που πλέον ενσωματώνει η Google – οι χρήστες δεν χρειάζεται να επισκεφτούν την πηγή.
Οι απαντήσεις εμφανίζονται έτοιμες, συνοψισμένες, συχνά αντλημένες απευθείας από τη Wikipedia, χωρίς να υπάρχει λόγος να γίνει «κλικ» στο ίδιο το άρθρο. Το αποτέλεσμα είναι ένα παράδοξο: η Wikipedia παραμένει η βάση της πληροφορίας, αλλά η ίδια αρχίζει να χάνει την ορατότητά της.
Ο Miller επισημαίνει πως το ίδρυμα, μετά από μια αναβάθμιση του συστήματος ανίχνευσης bots, ανακάλυψε ότι η φαινομενική αύξηση της κίνησης τους προηγούμενους μήνες οφειλόταν εν μέρει σε ρομπότ που προσπαθούσαν να αποφύγουν την ανίχνευση.
Όταν αυτά αφαιρέθηκαν από τα στατιστικά, η πτώση της πραγματικής ανθρώπινης επισκεψιμότητας έγινε πιο καθαρή. Και παρότι η Google έχει αμφισβητήσει ότι οι AI-σύνοψεις μειώνουν την κίνηση προς ιστοσελίδες όπως η Wikipedia, τα δεδομένα φαίνεται να δείχνουν το αντίθετο.
Ένα υπαρξιακό ζήτημα
Πέρα όμως από την καθαρή πτώση των προβολών, το ζήτημα είναι υπαρξιακό. Όπως τονίζει ο Miller, λιγότερες επισκέψεις σημαίνουν λιγότερους εθελοντές που εμπλουτίζουν το περιεχόμενο και λιγότερους δωρητές που στηρίζουν οικονομικά το έργο.
Το μοντέλο της Wikipedia στηρίζεται σε μια ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στη γνώση και στη συμμετοχή· χωρίς την κοινότητα, η εγκυκλοπαίδεια δεν μπορεί να ανανεώνεται, να διορθώνεται ή να επιβιώνει. Εάν οι άνθρωποι σταματήσουν να την επισκέπτονται, ο κύκλος αυτός σπάει και η πληροφορία που τροφοδοτεί ακόμη και τις AI μηχανές αρχίζει να ξεραίνεται στην πηγή της.
Το Wikimedia Foundation δηλώνει ότι καλωσορίζει τους νέους τρόπους διάδοσης της γνώσης, αρκεί να υπάρχει αναγνώριση και επιστροφή προς την πηγή. Η Wikipedia έχει ήδη πειραματιστεί με δικές της αυτόματες σύνοψεις μέσω AI, αλλά το εγχείρημα πάγωσε ύστερα από αντιδράσεις των συντακτών, οι οποίοι φοβήθηκαν ότι το ανθρώπινο στοιχείο θα χαθεί. Ο Miller υπογραμμίζει ότι οι εταιρείες που χρησιμοποιούν το περιεχόμενό της οφείλουν να ενθαρρύνουν τους χρήστες να επιστρέφουν στο ίδιο το site, όχι να το υποκαθιστούν.
Ένα νέο πλαίσιο απόδοσης πηγών και περιεχομένου
Προς αυτή την κατεύθυνση, η Wikipedia αναπτύσσει ένα νέο πλαίσιο απόδοσης πηγών και περιεχομένου, ώστε να διασφαλιστεί πως όσα δεδομένα τροφοδοτούν τις μηχανές τεχνητής νοημοσύνης θα φέρουν σαφή αναφορά στους ανθρώπους που τα δημιούργησαν. Παράλληλα, δύο νέες ομάδες της οργάνωσης εργάζονται για να προσεγγίσουν νέους αναγνώστες και να ανανεώσουν τη συμμετοχή των χρηστών.
Η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι η Wikipedia παραμένει παντού, αλλά οι άνθρωποι που τη χρειάζονται δεν συνειδητοποιούν ότι την κοιτάζουν. Οι απαντήσεις των chatbot, οι σύντομες περιγραφές στα αποτελέσματα αναζήτησης, τα μικρά trivia στα κοινωνικά δίκτυα – όλα στηρίζονται σε ένα περιεχόμενο που γράφτηκε από χιλιάδες εθελοντές που αφιέρωσαν χρόνο και φροντίδα. Αν αυτή η συνεισφορά πάψει να αναγνωρίζεται, ολόκληρη η αλυσίδα της αξιόπιστης πληροφορίας κινδυνεύει να καταρρεύσει.
Ο Miller κλείνει το κείμενό του με μια προτροπή: να θυμόμαστε ότι κάθε γραμμή γνώσης που βλέπουμε διαδικτυακά έχει ανθρώπινη προέλευση. Να ψάχνουμε τις παραπομπές, να πατάμε στους συνδέσμους, να στηρίζουμε τη συλλογική, επιμελημένη γνώση.
