Όταν ακούμε τη λέξη χρυσός, το μυαλό μας πηγαίνει σχεδόν αυτόματα σε κοσμήματα, ράβδους ή σύμβολα πλούτου και δύναμης. Ωστόσο, αν παρατηρήσει κανείς αυτό το πολύτιμο μέταλλο σε ατομικό επίπεδο, ξεδιπλώνεται μια εντελώς διαφορετική ιστορία: εκεί, ο χρυσός αποκτά σχήματα και συμπεριφορές που ξεπερνούν κάθε φαντασία. Μια ομάδα ερευνητών από το University of Tokyo κατόρθωσε να αποτυπώσει για πρώτη φορά τις αρχικές στιγμές σχηματισμού χρυσών νανοσυστάδων, ανοίγοντας τον δρόμο σε νέες ανακαλύψεις στη νανοεπιστήμη.
Οι νανοσυστάδες χρυσού αποτελούνται από λίγες δεκάδες άτομα και η αρχική φάση σχηματισμού τους έχει θεωρηθεί επί δεκαετίες ως το «μαύρο κουτί» της επιστήμης. Ακριβώς εκεί βρίσκεται το κλειδί για το πώς τα άτομα οργανώνονται ώστε να καταλήξουν σε σταθερές δομές. Μέχρι σήμερα, οι ερευνητές μπορούσαν να μελετήσουν μόνο το τελικό αποτέλεσμα, χωρίς να γνωρίζουν τις πρώτες στιγμές της διαδικασίας.
Η ιαπωνική ομάδα κατάφερε να επιβραδύνει τεχνητά την αντίδραση που οδηγεί στον σχηματισμό των συστάδων, «παγώνοντας» στην ουσία την εικόνα τους πριν αποκτήσουν την κλασική τους μορφή. Αυτό επέτρεψε την απομόνωση των ατελών ακόμα δομών και, στη συνέχεια, την ανάλυση τους με μονοκρυσταλλικές ακτίνες Χ, μια τεχνική που αποκάλυψε με ακρίβεια τη θέση κάθε ατόμου.
Το αποτέλεσμα εξέπληξε τους επιστήμονες. Αντί να πάρουν τη συνηθισμένη σχεδόν σφαιρική γεωμετρία, οι συστάδες εμφανίστηκαν ως λεπτές, επιμήκεις δομές που θύμιζαν μικροσκοπικές βελόνες. Οι ερευνητές τους έδωσαν το όνομα «quantum needles», θέλοντας να αποτυπώσουν τόσο το σχήμα όσο και τα ιδιαίτερα κβαντικά χαρακτηριστικά τους.
Οι βελόνες αυτές δεν αναπτύσσονται ομοιόμορφα, αλλά εξελίσσονται ταχύτερα προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις, μέσα από μονάδες τριών ή τεσσάρων ατόμων χρυσού που ενώνονται μεταξύ τους. Η ασυνήθιστη αυτή γεωμετρία επηρεάζει και τη συμπεριφορά των ηλεκτρονίων στο εσωτερικό τους: αυτά περιορίζονται σε συγκεκριμένα επίπεδα ενέργειας, χαρακτηριστικό γνώρισμα κβαντικών φαινομένων.
Η ιδιαίτερη ευαισθησία των βελόνων στο φως κοντά στο υπέρυθρο φάσμα ανοίγει τον δρόμο για σημαντικές εφαρμογές. Θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν σε τεχνολογίες βιοϊατρικής απεικόνισης υψηλής ακρίβειας ή σε συστήματα που μετατρέπουν το φως σε ενέργεια με μεγαλύτερη αποδοτικότητα.
Η δυνατότητα ελέγχου του τρόπου που αυτο-συναρμολογούνται τέτοιες δομές σημαίνει ότι οι επιστήμονες θα μπορούσαν στο μέλλον να σχεδιάζουν νανοϋλικά κατά παραγγελία, με ιδιότητες προσαρμοσμένες σε συγκεκριμένες χρήσεις. Αυτό θα αποτελούσε μια τεράστια πρόοδο σε τομείς που κυμαίνονται από την ιατρική έως τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Για πρώτη φορά, οι ερευνητές κατάφεραν να παρακολουθήσουν βήμα προς βήμα τη διαδικασία με την οποία λίγα άτομα ενώνονται για να σχηματίσουν κάτι μεγαλύτερο. Η κατανόηση αυτής της πορείας δίνει τη δυνατότητα να πάψουμε να βασιζόμαστε στην τύχη και να προχωρήσουμε στον ελεγχόμενο σχεδιασμό νανοδομών.
Φυσικά, οι προκλήσεις παραμένουν. Η αναπαραγωγή των quantum needles σε μεγάλες ποσότητες και η ενσωμάτωσή τους σε πραγματικές συσκευές απαιτούν περαιτέρω έρευνα και βελτίωση των μεθόδων σύνθεσης. Ωστόσο, η ομάδα του University of Tokyo ήδη εργάζεται προς αυτή την κατεύθυνση, εξετάζοντας μάλιστα αν η ίδια τεχνική μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση νέων, απροσδόκητων σχημάτων όχι μόνο για τον χρυσό, αλλά και για άλλα μέταλλα.
Το εύρημα δεν αφορά απλώς μια νέα μορφή του χρυσού, αλλά μια νέα κατανόηση της νανοκλίμακας. Οι «κβαντικές βελόνες» δείχνουν ότι η φύση κρύβει ακόμη ανεξερεύνητες γεωμετρίες και ότι η προσεκτική μελέτη τους μπορεί να φέρει τεχνολογίες που σήμερα μοιάζουν αδιανόητες.
[via]
