Για δεκαετίες, κοιτούσαμε τον ουρανό για να προβλέψουμε τον καιρό. Σήμερα, μια εφαρμογή στο κινητό μας κάνει τη δουλειά, μεταφράζοντας δεδομένα από ραντάρ και δορυφόρους σε ακριβείς προβλέψεις που μπορούν να σώσουν ζωές. Οι κυκλώνες, οι καταιγίδες και οι ανεμοστρόβιλοι δεν είναι πια μυστήριο. Όμως μια νέα απειλή, που έρχεται όχι από τη Γη αλλά από το Διάστημα, φαίνεται να επαναπροσδιορίζει τι σημαίνει «κακοκαιρία». Ονομάζονται «διαστημικοί ανεμοστρόβιλοι» και είναι τόσο εντυπωσιακοί όσο και ανησυχητικοί.
Οι διαστημικοί ανεμοστρόβιλοι δεν είναι στροβιλιζόμενοι άνεμοι που ρουφούν αστρική σκόνη. Πρόκειται για δίνες πλάσματος και μαγνητικών πεδίων που κινούνται με εξωφρενικές ταχύτητες μέσα στο Διάστημα. Το πιο ανησυχητικό είναι πως, σύμφωνα με νέα μελέτη, δεν δημιουργούνται απαραίτητα στον Ήλιο —την πηγή του «διαστημικού καιρού»— αλλά μπορούν να γεννηθούν αυτόματα στο βαθύ Διάστημα, ως αποτέλεσμα συγκρούσεων ανάμεσα σε μεγαλύτερες ηλιακές καταιγίδες. Και ναι, η επίδρασή τους στη Γη μπορεί να είναι καταστροφική.
Όταν οι αστρονόμοι μιλούν για «διαστημικό καιρό», δεν εννοούν βροχή ή χιόνι, αλλά το σύνολο των φαινομένων που προκαλούνται από την ηλιακή δραστηριότητα. Ο Ήλιος, ο κινητήριος μηχανισμός του ηλιακού μας συστήματος, εκτοξεύει κατά διαστήματα τεράστιες ποσότητες φορτισμένων σωματιδίων και μαγνητικών πεδίων, γνωστές ως Coronal Mass Ejections (CME). Αυτές οι εκρήξεις ταξιδεύουν με ταχύτητες που φτάνουν τα 2.900 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο.
Όταν ένα CME φτάσει στη Γη, αλληλεπιδρά με τη μαγνητόσφαιρα —την φυσική ασπίδα του πλανήτη μας— προκαλώντας γεωμαγνητικές καταιγίδες. Το φαινόμενο αυτό έχει δύο όψεις: από τη μία, δημιουργεί τα μαγευτικά βόρεια και νότια σέλατα, από την άλλη, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ζημιές στα ηλεκτρικά δίκτυα, να υπερθερμάνει μετασχηματιστές και να θέσει εκτός λειτουργίας κρίσιμους δορυφόρους.
Το 2023, μια ερευνητική ομάδα από το University of Michigan εντόπισε κάτι παράξενο. Κατέγραφαν γεωμαγνητικές καταιγίδες στη Γη χωρίς να έχει προηγηθεί καμία ανιχνεύσιμη CME από τον Ήλιο. Οι επιστήμονες τις βάφτισαν «καταιγίδες-φαντάσματα».
Η υπόθεση ήταν τολμηρή: ίσως μικρότερα, πιο ύπουλα φαινόμενα δημιουργούνται καθ’ οδόν από τον Ήλιο προς τη Γη, αντί να προέρχονται απευθείας από αυτόν. Το κλειδί μπορεί να βρίσκεται σε δομές γνωστές ως «flow ropes», συσσωματώσεις μαγνητικών πεδίων που στρίβουν γύρω από τον εαυτό τους, κάτι σαν μαγνητικοί ανεμοστρόβιλοι. Αυτές οι δομές είχαν παρατηρηθεί και στο παρελθόν, αλλά ποτέ δεν είχε διευκρινιστεί πώς ακριβώς δημιουργούνται ή αν είναι αρκετά ισχυρές για να προκαλέσουν γεωμαγνητικές διαταραχές.
Το πρόβλημα ήταν η ανίχνευσή τους. Οι υπάρχουσες προσομοιώσεις του διαστημικού καιρού είναι σχεδιασμένες για να εντοπίζουν μεγάλες εκρήξεις, όχι μικρούς στρόβιλους. Είναι σαν να προσπαθείς να προβλέψεις έναν ανεμοστρόβιλο χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο που δείχνει μόνο τις παγκόσμιες καιρικές τάσεις.
Αντί να προσπαθήσουν να αυξήσουν τη συνολική ανάλυση του Ηλιακού Συστήματος —κάτι που θα απαιτούσε αδιανόητη υπολογιστική ισχύ— οι επιστήμονες έφτιαξαν μια εξαιρετικά λεπτομερή «λωρίδα» προσομοίωσης, περίπου εκατό φορές πιο λεπτή από τα υπάρχοντα μοντέλα, εστιάζοντας στην πορεία μιας συγκεκριμένης ηλιακής έκρηξης του Μαΐου 2024.
Το αποτέλεσμα; Για πρώτη φορά, είδαν τον μηχανισμό γέννησης των διαστημικών ανεμοστρόβιλων. Το φαινόμενο εμφανίστηκε τη στιγμή που το CME συγκρούστηκε με τον πιο αργό ηλιακό άνεμο μπροστά του, δημιουργώντας ένα στρώμα έντονης ροής. Εκεί, μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται «μαγνητική επανασύνδεση» —όταν οι γραμμές του μαγνητικού πεδίου σπάνε και αναδιοργανώνονται βίαια— δημιουργούνται αυτές οι δίνες πλάσματος. Οι ίδιοι οι ερευνητές το παρομοίασαν με το πώς ένας κυκλώνας μπορεί να γεννήσει πολλούς ανεμοστρόβιλους στην πορεία του.
Οι προσομοιώσεις έδειξαν ότι τα flow ropes δεν είναι καθόλου αμελητέα. Οι μαγνητικές τους δυνάμεις, που φτάνουν περίπου τα 30 nanoTeslas, επαρκούν για να προκαλέσουν από μόνες τους σημαντικές γεωμαγνητικές καταιγίδες. Το ανησυχητικό είναι ότι για τα σημερινά συστήματα παρακολούθησης είναι σχεδόν αόρατα. Ενώ οι τεράστιες CME είναι εμφανείς και ανιχνεύσιμες ημέρες πριν φτάσουν στη Γη, οι διαστημικοί ανεμοστρόβιλοι εμφανίζονται ως μικρά «στίγματα» στα δεδομένα —αν εμφανιστούν καν. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να δεχθούμε ένα πλήγμα ικανό να προκαλέσει διακοπές ρεύματος ή βλάβες σε δορυφόρους χωρίς καμία προειδοποίηση.
Η λύση, σύμφωνα με τους ερευνητές, δεν βρίσκεται στην αύξηση της υπολογιστικής ισχύος, αλλά στον ουρανό. Μια νέα γενιά δορυφορικών αποστολών θα μπορούσε να προσφέρει πραγματική προστασία. Αντί για έναν μοναδικό δορυφόρο που καταγράφει δεδομένα από ένα σημείο —όπως το DSCOVR— προτείνουν τη δημιουργία ενός σμήνους δορυφόρων που θα πετούν σε σχηματισμό.
Το φιλόδοξο σχέδιο ονομάζεται SWIFT (Space Weather Investigation Frontier) και προβλέπει τέσσερις δορυφόρους σε σχηματισμό τετραέδρου, ικανούς να παρακολουθούν ταυτόχρονα το ίδιο φαινόμενο από διαφορετικά σημεία. Μόνο έτσι μπορούμε να αποτυπώσουμε την τρισδιάστατη φύση αυτών των διαστημικών ανεμοστρόβιλων και να κατανοήσουμε πόσο επικίνδυνοι είναι πραγματικά.
[source]
