Στον διάλογο του Φαίδρου του Πλάτωνα ασκείται κριτική στη γραφή, με το επιχείρημα ότι, ως εξωτερική μνήμη (μετέπειτα τεχνολογία) βλάπτει την ικανότητα των ανθρώπων να θυμούνται.
Σε άρθρο του 1893 η «μόδα των ποδηλάτων» καταγγέλλεται ως επικίνδυνη για την ανθρώπινη ανατομία, ενώ το 1921 οι ιδιοκτήτες αλόγων πολεμούν την άνοδο των τρακτέρ.
Ηλεκτρονικές συσκευές προκαλούν αντιδράσεις
Καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα, διάφορες ηλεκτρονικές συσκευές προκαλούν αντίστοιχες αντιδράσεις. «Η έντονη καχυποψία απέναντι στα νέα τεχνικά και τεχνολογικά μέσα, ο τεχνοηθικός πανικός με άλλα λόγια, που στις ημέρες μας εκδηλώνεται γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, εμφανίζεται σε πολλά ιστορικά παραδείγματα», όπως επισημαίνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο προεδρεύων της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών.
«Ο σπουδαίος και πάντα επίκαιρος συγγραφέας Ισαάκ Ασίμοφ συνήθιζε να λέει ότι οι άνθρωποι, κατά παράλογο τρόπο, τείνουν είτε να φοβούνται είτε να αντιστέκονται στην τεχνολογία. Για να παραφράσω τον Εθνοπατέρα των ΗΠΑ Βενιαμίν Φραγκλίνο, τα μόνα σίγουρα πράγματα στη ζωή είναι ο θάνατος, οι φόροι και…οι τεχνολογικοί ηθικοί πανικοί. Από τη θεωρητική σκοπιά της ιστορίας της τεχνολογίας, θα μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει την επίμονη ύπαρξη ενός Σισύφειου κύκλου τεχνοηθικού πανικού.
Αυτός ο πεσιμιστικός και “προοδοφοβικός” κύκλος επαναλαμβάνεται αδιάλειπτα, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας», λέει, αναφέροντας ενδεικτικά ότι το 1846, ο Πάπας Γρηγόριος XVI υποστήριζε ότι η έλευση των σιδηροδρόμων στην Ευρώπη θα επιφέρει αύξηση της φτώχειας του πληθυσμού, θα υπονομεύσει την ασφάλεια των κρατών, θα διευκολύνει το λαθρεμπόριο και θα καταστρέψει τις επιχειρήσεις.
«Εντούτοις, η 1η βιομηχανική επανάσταση αποτέλεσε το πιο επιδραστικό γεγονός στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας,με αναρίθμητα πλεονεκτήματα -στην ποιότητα ζωής και τη δημοκρατία, στην εκπαίδευση, στην οικονομική άνθιση, στην καταπολέμηση των ασθενειών και πολλά άλλα, που εμφανώς υπερτερούν των όποιων μειονεκτημάτων και συστημικών παθογενειών. Στο πρώτο μισό του αιώνα μας, οι πανικοί αυτοί εστίασαν στο διαδίκτυο και τη διαδικτυακή αναζήτηση πληροφοριών, στα κινητά τηλέφωνα και, πρόσφατα, στον εμβολιασμό κατά του κορoνοϊού και στην παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη. Είναι ενδεικτικό ότι στην πιο πρόσφατη εμπειρική έρευνα του πέμπτου κύματος του «World Internet Project Greece» (WIP-GR) για την αναδυόμενη ελληνική κοινωνία της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ), μόνον οι τέσσερις στους 10 συμμετέχοντες απάντησαν ότι η ΤΝ θα κάνει τη ζωή μας καλύτερη, ενώ οι οκτώ στους 10 κρίνουν ότι δεν πρέπει να επιτρέπεται στα παιδιά να χρησιμοποιούν προγράμματα ΤΝ.
Επιπλέον, η πρόθεση μελλοντικής χρήσης εμφανίζεται πολύ συγκρατημένη ανάμεσα στους Έλληνες και Ελληνίδες, που δήλωσαν ότι δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ προγράμματα της λεγόμενης δημιουργικής, παραγωγικής ή γεννητικής νοημοσύνης (GenAI). Σχεδόν οκτώ στους 10 (78,8%) θεωρούν «καθόλου» ή «όχι πολύ» πιθανό να χρησιμοποιήσουν τέτοια εργαλεία τους επόμενους έξι μήνες. Με άλλα λόγια, παρά την αυξημένη προβολή και συζήτηση για την ΤΝ, η πραγματική υιοθέτηση φαίνεται χαμηλή, υποδηλώνοντας είτε έλλειψη ενδιαφέροντος είτε αβεβαιότητα για τα οφέλη και τις εφαρμογές της.
Παλαιολιθικά συναισθήματα, μεσαιωνικοί θεσμοί και τεχνολογία που μοιάζει με θεό
«Το θέμα της ανθρώπινης προσαρμογής στην υψηλή ταχύτητα του τεχνολογικού συστήματος, ως δισεπίλυτο και βασανιστικό πρόβλημα,επισημαίνεται όχι μόνον πρόσφατα. Παραδείγματος χάριν, έχει επισημανθεί από τον ιδρυτή της κοινωνιοβιολογίας E.O. Γουίλσον το 2009 -“Το πραγματικό πρόβλημα της ανθρωπότητας είναι ότι έχουμε παλαιολιθικά συναισθήματα, μεσαιωνικούς θεσμούς και τεχνολογία που μοιάζει με θεό”- αλλά και ήδη από το 1926 από τον τότε κοσμήτορα της θεολογικής σχολής του Yale, Τσαρλς Ρ.Μπράουν: “Η σύγχρονη ζωή είναι πολύ γρήγορη για να την ανεχτούμε και σταδιακά τρελαίνει τον άνθρωπο”» επισημαίνει ο Χαράλαμπος Τσέκερης και προσθέτει ότι ανέκαθενη τεχνολογία ωθούσε τον κόσμο σε ένα νέο επίπεδο πολυπλοκότηταςμέσω πολλών διακλαδώσεων και διαταράξεων στην οικονομία, στην εργασία και την καθημερινότητα των ανθρώπων. «Ποικίλα άρθρα περί του “τέλους του κόσμου” ή του “τέλους της εργασίας” γράφονται εδώ και τουλάχιστον δύο αιώνες κι όμως… ακόμα εδώ είμαστε, με τη συνεχιζόμενη ανθρώπινη πρόοδο να αποτελεί αποδεδειγμένο γεγονός», υπογραμμίζει.
Η επαναλαμβανόμενη Σισύφεια τεχνοφοβική, μοιρολατρική και καταστροφολογική ρητορική, λέει, παραβλέπει συστηματικά ένα επιστημονικό συμπέρασμα: ότι το μέλλον δεν είναι ούτε ένα προδιαγεγραμμένο «χρονικό ορόσημο», ούτε κάτι που απλώς μας συμβαίνει·είναι κάτι που το δημιουργούμε -όχι πάντα με τον (γραμμικό) τρόπο και τα αποτελέσματα που ίσως θα επιθυμούσαμε. Αυτό το “ανθρώπινο δημιούργημα” δεν είναι βολονταριστικό, όμως ας έχουμε υπόψη ότι, σε έναν ΜΑΠΑ (Μεταβαλλόμενο, Αβέβαιο, Πολύπλοκο και Ασαφή) κόσμο, η παραμικρή ενέργειά μας μπορεί τελικά να οδηγήσει σε ένα διαφορετικό μέλλον, που πιθανώς δεν θα είμαστε εκεί για να το δούμε. Αν υιοθετήσουμε και εφαρμόσουμε την παραπάνω ανοιχτή “προορατική” λογική στην κοσμοθέαση της σύγχρονης Τεχνητής Νοημοσύνης, ουσιαστικά διευρύνουμε τον γνωστικό μας ορίζοντα. Και οδηγούμαστε στο να μιμηθούμε τον Προμηθέα (αντί τον Σίσυφο) και να ρωτήσουμε όχι “Τι θα μας συμβεί από την ΤΝ;”, αλλά”Πώς θα γίνουμε πιο δημιουργικοί και πιο ανθεκτικοί μέσω της ΤΝ;”», εκτιμά ο προεδρεύων της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής.
Πού βρίσκεται η ισορροπία μεταξύ τεχνοφοβίας και εύλογου φόβου
Δεν είναι όμως κάποιοι φόβοι εύλογοι; Πού βρίσκεται η ισορροπία μεταξύ τεχνοφοβίας και εύλογου φόβου για τις ενδεχομένως αρνητικές επιπτώσεις της ΤΝ; «Υπάρχουν προφανώς εύλογοι φόβοι, ωστόσο ο φόβος ανέκαθεν υπονόμευε τη γνωστική κινητοποίηση, αλλά και την κοινότητα επικοινωνίας που είναι προϋπόθεση της δημοκρατίας και της κριτικής σκέψης. Στην περίπτωση της ΤΝ, ναι, πολλοί φόβοι είναι εύλογοι και έχουν ήδη τεκμηριωθεί, αλλά για να φτάσουμε σε χρήσιμα συμπεράσματα, πρέπει να φωτίσουμε την εγγενή τάση του ανθρώπου να φοβάται οτιδήποτε νέο και να έχει παθητική και όχι ενεργητική στάση απέναντι σε αυτό, με αποτέλεσμα να τον παρασέρνει ο φόβος και να μην αναπτύσσει αντιστάσεις» επισημαίνει ο κ. Τσέκερης, και αναζητώντας αίτια αυτού του φαινομένου λέει ότι ο ανθρώπινος νους είναι φτιαγμένος να εξυπηρετεί τη ζωή σε μικρές ομάδες και ξαφνικά βρίσκεται να αλληλεπιδρά σε ένα χαοτικό, άυλο χώρο, όπου συνδέεσαι με εκατομμύρια άλλους ανθρώπους. Κι αυτό ενώ ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για εμπρόσωπη φυσική επικοινωνία και όχι για επικοινωνία με υπολογιστές και «ψηφιακούς άλλους». Κατά τον κ. Τσέκερη, «η παραγωγική ΤΝ μπορεί να μας βοηθήσει να ισορροπήσουμε σε αυτό το χαοτικό περιβάλλον, καθώς γεφυρώνει τη φυσική γλώσσα με τον κώδικα, τον αργό ρυθμό των ανθρώπινων κυττάρων με την πολύ υψηλή ταχύτητα της τεχνολογίας. Εν ολίγοις, τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (πχ, όπως το ChatGPT, το Gemini, ή το Claude), που αποτελούν στην ουσία μια διεπαφή με την ΤΝ, μπορούν να παίξουν τον ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στην υπολογιστική δύναμη και την επεξεργαστική ταχύτητα και την ανθρώπινη σκέψη». Κι αυτό είναι σημαντικό, «γιατί στην εποχή μας οι μηχανές μπορούν να παράγουν υπαρξιακά ερωτήματα σε πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα από ό,τι μπορεί να προσεγγίσει ο ανθρώπινος νους», εκτιμά.
Κατά τον Χαράλαμπο Τσέκερη, είναι καιρός να αναπτύξουμε συλλογική λελογισμένη αισιοδοξία για τις τεχνολογικές εξελίξεις «αντλώντας από την τεράστια αντικειμενική γνώση που μας προσφέρει σήμερα η επιστήμη -σε αντίθεση προς την υποκειμενική και απαισιόδοξη γνώση που συχνά μας προσφέρουν τα social media. Και να αντισταθούμε στην τυραννία του “ενός και μοναδικού” μέλλοντος, των “αναπόφευκτων μονόδρομων”, που διαψεύδονται από την ιστορία. Συνήθως, η ιστορία γράφεται από τους αισιόδοξους που αγνοούν τις προβλέψεις. Όπως στην περίπτωση των αδελφών Ράιτ, που πραγματοποίησαν την πρώτη επιτυχημένη πτήση τους στις 17 Δεκεμβρίου 1903, ενώ λίγες βδομάδες νωρίτερα, στις 9 Οκτωβρίου 1903, ένα editorial των New York Times (“Flying Machines Which Do Not Fly”) προέβλεπε ότι θα χρειαστούν “εκατομμύρια χρόνια” μέχρι να μπορέσει η ανθρωπότητα να “πετάξει”. Στη σύγχρονη εποχή, που χαρακτηρίζεται έντονα από την “απώλεια της ελπίδας για το μέλλον”, όπως λέει ο Μαρσέλ Γκοσέ στο έργο του “Ο Δημοκρατικός Κόμβος”, ας θυμηθούμε το κρίσιμο συμπέρασμα που διατύπωσε το 1971 ο Άλβιν Τόφλερ: Η επιβίωση της ανθρωπότητας εξαρτάται από τη δυνατότητά μας να φανταστούμε εναλλακτικά μέλλοντα», καταλήγει.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
