Μετά από σχεδόν μια δεκαετία όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιαζόταν ως ο αδιαπραγμάτευτα σκληρός ρυθμιστής της ψηφιακής εποχής, οι τάσεις δείχνουν καθαρά πως το κλίμα αλλάζει. Υπό αυξανόμενη πίεση από τη βιομηχανία, την κυβέρνηση των ΗΠΑ αλλά και εσωτερικούς πολιτικούς παράγοντες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε μια δέσμη προτάσεων που ουσιαστικά χαλαρώνουν τον αυστηρότερο κανονιστικό μηχανισμό της: το GDPR. Ταυτόχρονα, η ΕΕ επιβραδύνει την εφαρμογή κρίσιμων διατάξεων του AI Act, της πρώτης συνολικής ρυθμιστικής νομοθεσίας για την τεχνητή νοημοσύνη παγκοσμίως.
Με άλλα λόγια, η Ευρώπη, η οποία μέχρι χθες λειτουργούσε ως το πρότυπο για τις νέες ρυθμίσεις της Silicon Valley, σήμερα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην προστασία των πολιτών και την ανάγκη να μην πνίγει την καινοτομία. Αυτό που μέχρι πρόσφατα φαινόταν αδιανόητο, πλέον δείχνει να αποτελεί την επόμενη πολιτική πραγματικότητα στις Βρυξέλλες.
Σχεδόν από την πρώτη γραμμή, ο GDPR υπήρξε το κανονιστικό εγχειρίδιο που διαμόρφωσε το παγκόσμιο debate για την ιδιωτικότητα. Όμως στις νέες προτάσεις της Επιτροπής, αρκετές από τις βασικές του διατάξεις τροποποιούνται. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται ευκολότερη κοινοποίηση ανωνυμοποιημένων και ψευδωνυμοποιημένων δεδομένων, επιτρέποντας στις εταιρείες να χρησιμοποιούν προσωπικά δεδομένα ως εκπαιδευτικό υλικό για AI μοντέλα, αρκεί να τηρούνται άλλες απαιτήσεις του GDPR. Για έναν νόμο που χτίστηκε ακριβώς πάνω σε αυστηρές προϋποθέσεις συναίνεσης, αυτή η μετατόπιση θεωρείται από πολλούς ως ριζική αλλαγή κατεύθυνσης.
Παράλληλα, το AI Act, που τέθηκε σε ισχύ το 2024, αλλά είχε προγραμματιστεί να εφαρμοστεί σταδιακά, βλέπει και αυτό μια σημαντική αναδίπλωση. Οι κανόνες για τα high-risk συστήματα AI —δηλαδή όσα ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια ή τα θεμελιώδη δικαιώματα— παίρνουν παράταση. Αντί να εφαρμοστούν το επόμενο καλοκαίρι, θα ενεργοποιηθούν μόνο όταν επιβεβαιωθεί ότι υπάρχουν τα απαραίτητα τεχνικά πρότυπα και εργαλεία συμμόρφωσης. Με άλλα λόγια, η Ευρώπη δίνει περισσότερο χρόνο στις εταιρείες ώστε να προετοιμαστούν και αποφεύγει να επιβάλει κανόνες για τους οποίους η αγορά ακόμη δεν έχει τις απαιτούμενες υποδομές.
Σε αντίθεση με τις πιο σύνθετες πτυχές των νόμων, μια αλλαγή δείχνει να βρίσκει ευρεία κοινωνική αποδοχή: το ξήλωμα των ατελείωτων cookie pop-ups που έχουν γίνει το πιο συνηθισμένο εμπόδιο στην καθημερινή πλοήγηση. Με το νέο πλαίσιο, cookies χαμηλού κινδύνου δεν θα απαιτούν καν συναίνεση, ενώ άλλες επιλογές θα μπορούν να ελέγχονται απευθείας μέσα από τον browser, χωρίς δεκάδες επαναλαμβανόμενα παράθυρα σε κάθε ιστότοπο. Η Ευρώπη φαίνεται έτοιμη να μειώσει το ρυθμιστικό βάρος στο πιο ορατό —και συχνά ενοχλητικό— σημείο επαφής των χρηστών με το GDPR.
Το πακέτο αλλαγών, γνωστό ως Digital Omnibus, περιλαμβάνει ακόμη απλουστευμένη τεκμηρίωση για μικρές AI εταιρείες, ενιαίο περιβάλλον αναφοράς κυβερνοεπιθέσεων και συγκέντρωση της εποπτείας AI στο νεοσύστατο AI Office της ΕΕ. Στόχος, σύμφωνα με την Επιτροπή, είναι η μείωση της γραφειοκρατίας που καθηλώνει ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, ιδίως τις start-ups.
Η Henna Virkkunen, αντιπρόεδρος της Επιτροπής για την τεχνολογική κυριαρχία, υπερασπίστηκε τις προτάσεις λέγοντας ότι η Ευρώπη εξακολουθεί να προστατεύει πλήρως τα δικαιώματα των χρηστών, απλώς χωρίς να μπλοκάρει την καινοτομία. Στο αφήγημα των Βρυξελλών, η χαλάρωση δεν είναι οπισθοχώρηση, αλλά προσαρμογή: ένα αναγκαίο ξήλωμα περιττών εμποδίων σε μια εποχή όπου η ήπειρος δυσκολεύεται να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ και την Κίνα στον αγώνα για την τεχνητή νοημοσύνη.
Η πραγματικότητα, βέβαια, είναι πολύ πιο σύνθετη. Η διαδικασία έγκρισης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα 27 κράτη-μέλη αναμένεται να είναι μακρά και πολιτικά ταραχώδης. Η κληρονομιά του GDPR είναι σχεδόν άθικτη εδώ και χρόνια, αποτελώντας ένα από τα πιο ιερά κείμενα ψηφιακής πολιτικής στην Ευρώπη. Ήδη οι πρώτες διαρροές έχουν προκαλέσει αντίδραση από οργανώσεις δικαιωμάτων και πολιτικούς που κατηγορούν την Επιτροπή ότι ενδίδει στις πιέσεις των Big Tech.
Πίσω από τις θεσμικές δηλώσεις κρύβεται μια γεωπολιτική πραγματικότητα: η Ευρώπη δεν διαθέτει ισχυρούς παίκτες στην παγκόσμια αγορά AI. Με εταιρείες όπως DeepSeek, Google και OpenAI να κυριαρχούν, η ΕΕ προσπαθεί απεγνωσμένα να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της χωρίς να αποδυναμώσει το κανονιστικό της DNA. Ταυτόχρονα, έντονη υπήρξε και η πίεση από τις ΗΠΑ και τον Donald Trump, αλλά και από προσωπικότητες όπως ο Mario Draghi, που ζήτησαν ανοιχτά τη χαλάρωση της ρυθμιστικής ατζέντας.
Το ερώτημα που μένει είναι αν η Ευρώπη μπορεί να βρει μια ισορροπία ανάμεσα στην προστασία των πολιτών και την ανάγκη ανάπτυξης. Αν οι αλλαγές αυτές είναι τα πρώτα βήματα μιας γενικότερης υποχώρησης ή απλώς μια στοχευμένη διόρθωση πορείας, θα φανεί τους επόμενους μήνες.
