Ο διαστρικός κομήτης 3I/ATLAS, ο τρίτος επιβεβαιωμένος επισκέπτης που έχει φτάσει ποτέ στο ηλιακό μας σύστημα από άλλο άστρο, έχει τραβήξει πάνω του περισσότερη προσοχή απ’ όση ίσως θα περίμεναν ακόμη και οι επιστήμονες.
Από την ανακάλυψή του την 1η Ιουλίου από το τηλεσκόπιο ATLAS της NASA στη Χιλή, μέχρι την έκρηξη σεναρίων περί εξωγήινης τεχνολογίας στο διαδίκτυο, η πορεία του εξελίχθηκε σε αστρονομικό… σίριαλ. Με το πρόσφατο τέλος της 43ήμερης διακοπής λειτουργίας της NASA λόγω του κυβερνητικού shutdown, η υπηρεσία μπόρεσε επιτέλους να μιλήσει: σε μια αναλυτική ενημέρωση, αποκάλυψε όσα γνωρίζει από ένα πρωτοφανές σύνολο παρατηρήσεων δεκάδων αποστολών. Και το πρώτο μήνυμα ήταν αναμενόμενο: ο 3I/ATLAS δεν είναι διαστημικό σκάφος, αλλά κομήτης.
Η NASA αντιμετώπισε ευθέως τα σενάρια που πολλαπλασιάζονταν. Χρειάστηκαν μόλις λίγες εβδομάδες από την ανακάλυψη για να εμφανιστούν υποθέσεις που έβλεπαν στις κινήσεις του κομήτη ενδείξεις κρυμμένης τεχνολογίας, με ένα μη αξιολογημένο επιστημονικά preprint να αναζωπυρώνει τη θεωρία. Οι αναφορές αυτές τροφοδοτήθηκαν από σχόλια προσωπικοτήτων όπως ο Elon Musk, αλλά και από πιο ποπ στιγμές, όπως μια ανάρτηση της Kim Kardashian που ζητούσε δημοσίως «να χυθεί το τσάι» σχετικά με τον κομήτη. Όμως, στη συνέντευξη τύπου της NASA, ο Associate Administrator Amit Kshatriya ξεκαθάρισε ότι όλα τα δεδομένα συγκλίνουν: ο 3I/ATLAS εμφανίζεται και συμπεριφέρεται σαν κάθε φυσικό κομήτη που έχουμε δει.
Παρά την ένταση του δημόσιου διαλόγου, η επιστημονική αξία του αντικειμένου παραμένει πρωταγωνιστική. Το 3I/ATLAS αποτελεί μια σπάνια ευκαιρία να μελετηθεί υλικό που σχηματίστηκε γύρω από κάποιο άλλο άστρο, πολύ παλαιότερο από τον ήλιο μας. Είναι ένα δείγμα ξένης κοσμικής ιστορίας που απλώς έτυχε να περάσει από τη γειτονιά μας.
Για να αξιοποιήσουν τη μοναδική του εμφάνιση, πάνω από 20 διαστημικές αποστολές επιστρατεύτηκαν σε ένα τεράστιο συντονισμένο εγχείρημα. Επειδή η τροχιά του βρισκόταν στην απέναντι πλευρά του ήλιου σε σχέση με τη Γη, η NASA έστησε από τον Αύγουστο μια πολυεπίπεδη εκστρατεία παρατήρησης. Από τροχιά Γης μέχρι τον Άρη και ακόμη πιο πέρα, κάθε σκάφος πρόσφερε ένα διαφορετικό «κάθισμα στο γήπεδο», όπως περιέγραψε ο Tom Statler, επικεφαλής για τα μικρά σώματα του ηλιακού συστήματος. Όλοι είχαν μια διαφορετική γωνία θέασης, όλοι κυνηγούσαν την ίδια γρήγορη διαστρική μπάλα.
Οι παρατηρήσεις από τον Άρη αποδείχθηκαν ιδιαίτερα κρίσιμες. Το Mars Reconnaissance Orbiter εντόπισε τον κομήτη ως μια φωτεινή λευκή κουκκίδα με ξεκάθαρη σκόνη και πάγο γύρω του, ενώ ο MAVEN τον ανίχνευσε με υπεριώδη δεδομένα, καταγράφοντας υδρογόνο που απελευθερωνόταν καθώς ο ήλιος ζέσταινε τον πάγο του. Η συνδυασμένη πληροφορία, μαζί με δεδομένα από τα Swift και JWST, επέτρεψε τον υπολογισμό του ρυθμού με τον οποίο ο κομήτης παράγει νερό – μια βασική παράμετρο για τον προσδιορισμό της ιστορίας του.
Άλλες αποστολές πρόσθεσαν κομμάτια στο παζλ: το Psyche κατέγραψε εικόνες από δεκάδες εκατομμύρια μίλια μακριά, ενώ το Lucy παρατήρησε την κόμη και την ουρά από αντίθετη οπτική γωνία, βοηθώντας στην ανασύνθεση της τρισδιάστατης δομής της σκόνης. Ακόμη και το SOHO, που σχεδιάστηκε για να παρατηρεί τον ήλιο, κατάφερε να εντοπίσει τον αμυδρό επισκέπτη. Το Hubble μέτρησε το μέγεθος του πυρήνα και κατέγραψε μια ασύμμετρη, αχλαδόμορφη κόμη. Το JWST, για πρώτη φορά σε διαστρικό αντικείμενο, κατέγραψε υπέρυθρα δεδομένα που αποκάλυψαν μια ασυνήθιστα υψηλή αναλογία διοξειδίου του άνθρακα σε σχέση με το νερό – πολύ υψηλότερη από ό,τι βλέπουμε στους «δικούς μας» κομήτες.
Αυτή η χημική ιδιαιτερότητα ίσως αποτελεί ένδειξη ότι το αντικείμενο σχηματίστηκε σε περιβάλλον με πιο έντονη ακτινοβολία, πιθανότατα γύρω από ένα άστρο σε προχωρημένη ηλικία. Οι επιστήμονες υποπτεύονται ότι ο 3I/ATLAS ταξιδεύει στο διαστρικό κενό εδώ και αμέτρητους αιώνες. Για τον Statler, αυτή η ιδέα προκαλεί δέος: το υλικό που φέρει μπορεί να είναι αρχαιότερο από τον ήλιο και τη Γη, μια κοσμική κάψουλα από μια εποχή πριν από την ύπαρξή μας.
Οι ιδιαιτερότητες δεν σταματούν στη χημεία του. Οι αναλογίες νικελίου προς σίδηρο στο αέριο που εκπέμπει είναι επίσης διαφορετικές από αυτές των τοπικών κομητών. Η σκόνη γύρω του φαίνεται να έχει ασυνήθιστα χαρακτηριστικά, με μεγέθη κόκκων που αποκλίνουν από τα συνήθη. Ακόμη και ο τρόπος που το υλικό εκσφενδονίζεται από την επιφάνεια παρουσιάζει ένα παράξενο μοτίβο: αρχικά εκτοξεύεται προς την πλευρά του ήλιου αντί να απωθείται αμέσως μακριά, κάτι που θεωρείται πιο σπάνιο.
Παρά την πληθώρα δεδομένων, οι ερευνητές υπενθυμίζουν ότι βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή. Το 3I/ATLAS προσφέρει μια νέα, ιδιαίτερα σπάνια ματιά στο να δούμε πώς μοιάζουν τα πλανητικά συστήματα πέρα από το δικό μας και πώς εξελίσσονται μέσα στους αιώνες.
