Οι Βερμούδες είναι ίσως περισσότερο γνωστές για τους μύθους που τις περιβάλλουν, παρά για την πραγματική, επιστημονική τους ταυτότητα. Ωστόσο, μια νέα γεωλογική μελέτη έρχεται να ανατρέψει τα δεδομένα, εστιάζοντας όχι σε εξαφανίσεις πλοίων, αλλά σε ένα υπαρξιακό παράδοξο του ίδιου του νησιού: Σύμφωνα με τους νόμους της γεωφυσικής, οι Βερμούδες δεν θα έπρεπε να βρίσκονται εκεί που είναι σήμερα. Θα έπρεπε να έχουν βυθιστεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια.
Το γεγονός ότι το αρχιπέλαγος παραμένει σταθερά πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, αποτελούσε για δεκαετίες έναν γρίφο για την επιστημονική κοινότητα. Τώρα, μια ομάδα ερευνητών φαίνεται πως εντόπισε την αιτία σε βάθος εκατοντάδων χιλιομέτρων κάτω από τον πυθμένα του Ατλαντικού, αποκαλύπτοντας έναν μηχανισμό που αναθεωρεί όσα γνωρίζαμε για τον σχηματισμό των ηφαιστειογενών νησιών.
Η εξαίρεση στον κανόνα της φύσης
Για να κατανοήσουμε τη σημασία της ανακάλυψης, πρέπει πρώτα να δούμε πώς λειτουργεί συνήθως η φύση. Τα περισσότερα ηφαιστειογενή νησιά, όπως για παράδειγμα η Χαβάη, ακολουθούν έναν συγκεκριμένο κύκλο ζωής. Δημιουργούνται από τη δραστηριότητα θερμών κηλίδων που τρυπούν τον φλοιό της Γης. Καθώς η τεκτονική πλάκα μετακινείται, το ηφαίστειο απομακρύνεται από την πηγή θερμότητας, η δραστηριότητα σταματά, ο βράχος ψύχεται και γίνεται πιο πυκνός. Το αποτέλεσμα είναι η σταδιακή διάβρωση και η βύθιση του νησιού πίσω στον ωκεανό.
Οι Βερμούδες όμως αρνούνται να ακολουθήσουν αυτή τη μοίρα. Παρόλο που η ηφαιστειακή τους δραστηριότητα έχει σταματήσει εδώ και περίπου 30 εκατομμύρια χρόνια, το νησί δεν βυθίζεται. Αντιθέτως, στηρίζεται σε αυτό που οι γεωλόγοι ονομάζουν Bermuda Rise, μια ανύψωση του θαλάσσιου πυθμένα που λειτουργεί σαν φυσικό σωσίβιο.
Το «κλειδί» βρισκόταν σε ένα δείγμα του 1972
Η λύση του μυστηρίου δεν βρέθηκε μέσω νέων αποστολών, αλλά σε σκονισμένα ράφια. Οι επιστήμονες ανέλυσαν εκ νέου έναν πυρήνα πετρώματος (καρότο γεώτρησης) που είχε εξαχθεί από βάθος 700 μέτρων στο νησί το 1972. Η σύγχρονη τεχνολογία επέτρεψε μια ανάλυση που ήταν αδύνατη πριν από πενήντα χρόνια.
Τα αποτελέσματα ήταν αναπάντεχα. Η χημική σύσταση των πετρωμάτων διέφερε ριζικά από αυτή που συναντάμε σε άλλα ωκεάνια ηφαίστεια. Τα δείγματα ήταν πλούσια σε νερό, πτητικές ουσίες και κρυστάλλους που σχηματίζονται μόνο υπό συγκεκριμένες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας. Η «υπογραφή» των ισοτόπων μολύβδου ήταν μοναδική, υποδεικνύοντας μια προέλευση πολύ βαθύτερη από ό,τι είχε ποτέ καταγραφεί.
Μήνυμα από τη Ζώνη Μετάβασης
Η έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά όπως το Nature, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το υλικό που δημιούργησε τις Βερμούδες προήλθε από τη λεγόμενη «Ζώνη Μετάβασης» του μανδύα. Πρόκειται για ένα στρώμα που βρίσκεται σε βάθος μεταξύ 410 και 660 χιλιομέτρων κάτω από την επιφάνεια της Γης, το οποίο διαχωρίζει τον ανώτερο από τον κατώτερο μανδύα.
Μέχρι πρότινος, οι επιστήμονες πίστευαν ότι τα ηφαίστεια σχηματίζονται είτε από ρηχά κομμάτια του μανδύα είτε από πολύ βαθιές στήλες μάγματος που ξεκινούν κοντά στον πυρήνα (όπως στη Χαβάη). Η περίπτωση των Βερμούδων είναι η πρώτη απόδειξη ότι η Ζώνη Μετάβασης μπορεί να λειτουργήσει ως εργοστάσιο παραγωγής μάγματος.
Το σενάριο που προκύπτει είναι συναρπαστικό: Πριν από εκατομμύρια χρόνια, τεκτονικές πλάκες βυθίστηκαν και «κόλλησαν» σε αυτή τη ζώνη. Το υλικό αυτό, πιθανότατα προερχόμενο από την υπερήπειρο της Παγγαίας, ήταν πλούσιο σε νερό και διοξείδιο του άνθρακα. Κάποια διαταραχή στη ροή του μανδύα προκάλεσε την τήξη αυτού του υλικού, το οποίο λόγω της σύστασής του ήταν ελαφρύτερο (πιο άνωστο) και άρχισε να ανεβαίνει προς την επιφάνεια.
Η γεωλογική άνωση
Αυτή η διαδικασία εξηγεί γιατί οι Βερμούδες δεν βυθίζονται. Το νησί ουσιαστικά «επιπλέει» πάνω σε ένα μαξιλάρι αλλοιωμένου μανδύα. Η αλληλεπίδραση του νερού με τα ορυκτά στη Ζώνη Μετάβασης δημιούργησε πετρώματα μικρότερης πυκνότητας. Όπως ένας φελλός που πιέζεται προς τα κάτω αλλά θέλει να ανέβει, έτσι και η γεωλογική δομή κάτω από τις Βερμούδες ασκεί μια διαρκή ανοδική πίεση, εξουδετερώνοντας τη φυσική τάση για βύθιση.
Γιατί αυτό αλλάζει τα βιβλία της Γεωλογίας
Η σημασία αυτής της ανακάλυψης ξεπερνά τα γεωγραφικά όρια του Ατλαντικού. Αποδεικνύει ότι ο μανδύας της Γης είναι πολύ πιο πολύπλοκος και δυναμικός από όσο νομίζαμε. Δεν είναι απλώς μια δεξαμενή πετρωμάτων, αλλά ένα σύστημα ανακύκλωσης υλικών. Στοιχεία από αρχαίους ωκεανούς και ηπείρους που εξαφανίστηκαν πριν από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, μπορούν να παραμείνουν αποθηκευμένα στη μέση του πλανήτη και να επιστρέψουν στην επιφάνεια, δημιουργώντας νέα γη.
Η περίπτωση των Βερμούδων λειτουργεί πλέον ως το μοναδικό γνωστό εργαστήριο για τη μελέτη αυτών των διεργασιών. Οι γεωλόγοι έχουν στα χέρια τους ένα «παράθυρο» προς το εσωτερικό της Γης, το οποίο τους επιτρέπει να δουν τι συμβαίνει σε βάθη που είναι αδύνατον να προσεγγίσουμε με γεωτρήσεις.
Εν κατακλείδι, το μυστήριο των Βερμούδων λύθηκε, αλλά όχι με τον τρόπο που θα περίμεναν οι λάτρεις του υπερφυσικού. Δεν υπάρχει κάποια χαμένη τεχνολογία ή μαγνητική ανωμαλία που κρατά το νησί στην επιφάνεια. Υπάρχει όμως μια εξίσου εντυπωσιακή φυσική διαδικασία: η ικανότητα του πλανήτη μας να αναγεννάται, χρησιμοποιώντας τα «σκουπίδια» του γεωλογικού του παρελθόντος για να χτίσει το μέλλον. Οι Βερμούδες στέκονται εκεί ως απόδειξη αυτής της αέναης ανακύκλωσης, μια γεωλογική εξαίρεση που επιβεβαιώνει την πολυπλοκότητα του πλανήτη μας.
