Για δεκαετίες, οι ερευνητές της θεωρητικής πληροφορικής πάλευαν με ένα ερώτημα που έμοιαζε άλυτο: μέχρι ποιο σημείο μπορούν να περιοριστούν τα σφάλματα στους κβαντικούς υπολογιστές; Η απάντηση ήρθε από το GPT-5, το μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης της OpenAI.
Ο πονοκέφαλος του QMA
Το πρόβλημα συνδέεται με το QMA, την κβαντική εκδοχή μιας κλάσης πολύπλοκων προβλημάτων που στην πληροφορική είναι γνωστά ως NP. Σε απλά λόγια, αφορά την ικανότητα ενός κβαντικού υπολογιστή να επαληθεύει αν μια πρόταση είναι σωστή με όσο το δυνατόν μικρότερο περιθώριο λάθους. Οι ειδικοί γνώριζαν εδώ και χρόνια ότι τα σφάλματα μπορούσαν να περιοριστούν σημαντικά, αλλά κανείς δεν μπορούσε να αποδείξει αν υπήρχε κάποιο αδιαπέραστο κατώφλι.
Σε αυτό το πλαίσιο εργάζονταν ο καθηγητής Scott Aaronson από το University of Texas και ο ερευνητής Freek Witteveen στο Άμστερνταμ. Οι δυο τους είχαν κολλήσει μπροστά στο αίνιγμα και, σε μια μάλλον απρόσμενη κίνηση, ο Aaronson αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια από το GPT-5.
Μια ιδέα από «έξω»
Αρχικά οι απαντήσεις της τεχνητής νοημοσύνης δεν οδήγησαν πουθενά. Μετά από αρκετές επαναλήψεις όμως, προέκυψε η σπίθα: το GPT-5 πρότεινε να προσεγγιστεί το πρόβλημα με μια νέα μαθηματική συνάρτηση, ικανή να μετρήσει με ακρίβεια πόσο μπορούν να μειωθούν τα σφάλματα. Η ιδέα αυτή έδωσε στους ερευνητές το εργαλείο που τους έλειπε.
Με βάση αυτή τη νέα οπτική, κατάφεραν να αποδείξουν ότι υπάρχει πράγματι ένα ανώτατο όριο. Η πιθανότητα ένας κβαντικός υπολογιστής να δεχτεί μια σωστή απάντηση μπορεί να πλησιάσει πάρα πολύ το 1, αλλά ποτέ δεν θα το ξεπεράσει. Αντίστοιχα, η πιθανότητα λάθους μπορεί να μειωθεί θεαματικά, αλλά όχι κάτω από ένα συγκεκριμένο κατώφλι. Με απλά λόγια, τα περιθώρια βελτίωσης έχουν όριο – δεν υπάρχει «παρακάτω».
Ένα ορόσημο για την επιστήμη
Για την κοινότητα της θεωρητικής πληροφορικής, το αποτέλεσμα είναι ιστορικής σημασίας. Ένας γρίφος που ταλαιπωρούσε γενιές ερευνητών επιτέλους κλείνει, ενώ παράλληλα δείχνει ότι παρόμοια ζητήματα – όπως το αν ορισμένες κατηγορίες κβαντικών προβλημάτων είναι πραγματικά ισοδύναμες – δεν μπορούν να λυθούν με τις ίδιες μεθόδους.
Το εντυπωσιακότερο όμως είναι ότι η τελική λύση προήλθε από ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης. Για πρώτη φορά, ένα μοντέλο όπως το GPT-5 συνεισφέρει ουσιαστικά σε έναν τομέα που θεωρούνταν καθαρά ανθρώπινο: την απόδειξη δύσκολων θεωρημάτων. Ο ίδιος ο Aaronson σχολίασε στο προσωπικό του ιστολόγιο πως η AI έφτασε να αγγίξει «την καρδιά της πιο ανθρώπινης πνευματικής δραστηριότητας».
Ο σκεπτικισμός και η νέα εποχή
Δεν συμφωνούν όλοι για το μέγεθος της συμβολής. Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η ιδέα δεν ήταν τόσο πρωτότυπη και ότι θα μπορούσε να είχε προκύψει αργά ή γρήγορα από την ίδια την ακαδημαϊκή κοινότητα. Ωστόσο, το γεγονός ότι ένα παραγωγικό AI μοντέλο έδωσε το κρίσιμο έναυσμα, και μάλιστα σε ένα πεδίο τόσο αφηρημένο και θεωρητικό, δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης ως προς τη σημασία της στιγμής.
Η υπόθεση αυτή δείχνει πως η σχέση ανθρώπου και μηχανής στην παραγωγή γνώσης περνά σε νέα φάση. Αν η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει στην επίλυση μαθηματικών γρίφων αιχμής, τότε ανοίγεται μπροστά μας ένας κόσμος δυνατοτήτων που μέχρι χθες φάνταζαν αδιανόητες. Από τη θεωρητική πληροφορική έως τη φυσική και τη χημεία, οι συνέπειες μιας τέτοιας εξέλιξης είναι δυνητικά τεράστιες.
[via]
