Μια ανακάλυψη που προκαλεί τριγμούς στα θεμέλια της σύγχρονης αστροφυσικής έρχεται από το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb. Οι επιστήμονες εντόπισαν έναν εξωπλανήτη με χαρακτηριστικά τόσο ακραία και απροσδόκητα, που κανένα υπάρχον θεωρητικό μοντέλο δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως την ύπαρξή του. Πρόκειται για τον PSR J2322-2650 b, έναν κόσμο που μοιάζει βγαλμένος από την πιο τρελή φαντασία: έχει σχήμα λεμονιού, περιβάλλεται από νέφη αιθάλης και στο εσωτερικό του ενδέχεται να βρέχει διαμάντια.
Το «αδύνατο» Ουράνιο Σώμα
Σε απόσταση περίπου 750 ετών φωτός από τη Γη, ο συγκεκριμένος πλανήτης βρίσκεται εγκλωβισμένος σε έναν θανάσιμο χορό με το άστρο του. Δεν περιφέρεται γύρω από έναν ήλιο σαν τον δικό μας, αλλά γύρω από ένα πάλσαρ (pulsar), το υπερπυκνό, ταχέως περιστρεφόμενο κουφάρι ενός νεκρού άστρου που εκπέμπει δέσμες ακτινοβολίας σαν διαστρικός φάρος.
Η βαρύτητα του πάλσαρ είναι τόσο συντριπτική που κυριολεκτικά παραμορφώνει τον πλανήτη. Αντί για την αναμενόμενη σφαιρική μορφή, ο PSR J2322-2650 b έχει τεντωθεί στους πόλους του, αποκτώντας ένα ελλειψοειδές σχήμα που θυμίζει μπάλα του ράγκμπι ή λεμόνι. Η τροχιά του είναι ασφυκτικά κοντινή, μόλις ένα εκατομμύριο μίλια από το άστρο (συγκριτικά, η Γη απέχει 93 εκατομμύρια μίλια από τον Ήλιο), με αποτέλεσμα ένα «έτος» εκεί να διαρκεί λιγότερο από οκτώ ώρες.
Μια ατμόσφαιρα που δεν έπρεπε να υπάρχει
Ωστόσο, το πραγματικό σοκ για την επιστημονική κοινότητα δεν ήταν το σχήμα του, αλλά η χημική του σύσταση. Όταν το James Webb έστρεψε τα υπέρυθρα «μάτια» του στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, οι ερευνητές περίμεναν να βρουν τα συνήθη στοιχεία που συναντάμε σε αέριους γίγαντες, όπως υδρατμούς, μεθάνιο ή διοξειδιο του άνθρακα. Αντ’ αυτού, τα δεδομένα έδειξαν κάτι πρωτοφανές: μια ατμόσφαιρα κυριαρχούμενη από ήλιο και καθαρές μορφές άνθρακα, χωρίς ίχνος οξυγόνου ή αζώτου.
«Η συλλογική μας αντίδραση ήταν: “Τι στο καλό είναι αυτό;”», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Peter Gao, ερευνητής στο Ινστιτούτο Carnegie και συν-συγγραφέας της μελέτης. «Είναι εντελώς διαφορετικό από οτιδήποτε περιμέναμε».
Οι μετρήσεις έδειξαν την παρουσία μοριακού άνθρακα (C2 και C3), κάτι που υπό κανονικές συνθήκες και σε τόσο υψηλές θερμοκρασίες (που κυμαίνονται από 650°C έως 2.000°C) θα έπρεπε να είχε αντιδράσει με άλλα στοιχεία. Η παρουσία του σε τέτοια αφθονία υποδηλώνει ένα περιβάλλον εξαιρετικά «στεγνό» και εξωτικό. Οι επιστήμονες εικάζουν πως η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη με σύννεφα καπνιάς (soot), ενώ στα βαθύτερα στρώματα, η ασύλληπτη πίεση μετατρέπει τον άνθρακα σε κρυστάλλους, δημιουργώντας πιθανώς έναν πυρήνα από διαμάντι.
Το μυστήριο της προέλευσης
Το εύρημα αυτό καταρρίπτει τις επικρατούσες θεωρίες για τον σχηματισμό των πλανητών. Ένας πλανήτης με τη μάζα του Δία, αποτελούμενος σχεδόν αποκλειστικά από άνθρακα και ήλιο, δεν ταιριάζει σε κανένα γνωστό σενάριο γέννησης ουράνιων σωμάτων.
Ο Michael Zhang από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, επικεφαλής της έρευνας, επισημαίνει το αδιέξοδο: «Δεν σχηματίστηκε όπως ένας κανονικός πλανήτης, γιατί η σύνθεσή του είναι τελείως λάθος. Αλλά ούτε προήλθε από την απογύμνωση ενός άστρου, καθώς η πυρηνική φυσική δεν παράγει καθαρό άνθρακα με αυτόν τον τρόπο».
Το σύστημα θυμίζει τη δομή μιας «Μαύρης Χήρας» (Black Widow pulsar), όπου το πάλσαρ «καταβροχθίζει» σταδιακά τον συνοδό του. Η διαφορά εδώ είναι πως ο συνοδός δεν είναι άλλο άστρο, αλλά πλανήτης. Αυτό εγείρει το ερώτημα αν ο PSR J2322-2650 b ήταν κάποτε άστρο που έχασε τα υλικά του ή αν πρόκειται για μια εντελώς νέα κατηγορία πλανήτη που σχηματίστηκε μέσα από άγνωστες, βίαιες διαδικασίες.
Νέα εποχή για την Αστρονομία
Η ανακάλυψη, που δημοσιεύθηκε στο The Astrophysical Journal Letters, υπογραμμίζει την αξία του να «μην τα γνωρίζουμε όλα», όπως σχολίασε ο Roger Romani του Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Το Σύμπαν αποδεικνύεται πολύ πιο ευρηματικό και παράξενο από τα μοντέλα που κατασκευάζουμε στους υπολογιστές μας.
Το James Webb συνεχίζει να λειτουργεί ως το απόλυτο εργαλείο απομυθοποίησης, αποκαλύπτοντας πως οι κανόνες που νομίζαμε ότι διέπουν το Διάστημα είναι μάλλον οδηγίες προς αναθεώρηση. Καθώς οι αστρονόμοι προσπαθούν να λύσουν τον γρίφο του πλανήτη-διαμάντι, ένα πράγμα είναι βέβαιο: εκεί έξω υπάρχουν κόσμοι που περιμένουν να ξαναγράψουν τα βιβλία της φυσικής.
