Η Σκοτεινή Ύλη, η αόρατη ουσία που θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος της μάζας του Σύμπαντος, εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα της σύγχρονης φυσικής. Εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι υπάρχει, αφού η βαρυτική της επίδραση είναι αναγκαία για να εξηγηθεί η δομή και η κίνηση των γαλαξιών. Ωστόσο, η ακριβής φύση της παραμένει άγνωστη. Σήμερα, ένα νέο κεφάλαιο ανοίγεται στην αναζήτηση της ταυτότητάς της χάρη στο πείραμα LUX-ZEPLIN (LZ), το πιο ευαίσθητο ανιχνευτικό σύστημα για Σκοτεινή Ύλη στον κόσμο.
Ένα τεχνολογικό θαύμα βαθιά στη Γη
Το LZ βρίσκεται σχεδόν ενάμιση χιλιόμετρο κάτω από την επιφάνεια, στο Sanford Underground Research Facility στη Νότια Ντακότα. Η τοποθέτηση σε τέτοιο βάθος δεν είναι τυχαία: εκεί, μακριά από την κοσμική ακτινοβολία που βομβαρδίζει τη Γη, οι επιστήμονες μπορούν να δημιουργήσουν ένα απομονωμένο περιβάλλον κατάλληλο για να ανιχνεύσουν τα πιο ασθενή σήματα.
Στην καρδιά του ανιχνευτή βρίσκονται δύο δεξαμενές από τιτάνιο γεμάτες με δέκα τόνους καθαρού υγρού ξένου. Το υγρό αυτό δημιουργεί έναν σχεδόν «σιωπηλό» χώρο, απαλλαγμένο από θορύβους, όπου ακόμη και η παραμικρή αλληλεπίδραση ενός σωματιδίου μπορεί να καταγραφεί. Εάν ένα υποθετικό WIMP (Weakly Interacting Massive Particle) συγκρουστεί με έναν πυρήνα ξένου, θα προκαλέσει μια μικροσκοπική μετατόπιση, παρόμοια με ένα μπιλιάρδο όταν μια μπάλα χτυπά την άλλη. Οι αισθητήρες του LZ καταγράφουν τότε το φως και τα ηλεκτρόνια που απελευθερώνονται.
Τα πρώτα αποτελέσματα
Η συνεργασία LZ ανέλυσε δεδομένα 280 ημερών, εκ των οποίων οι 220 συγκεντρώθηκαν την περίοδο Μαρτίου 2023 – Απριλίου 2024. Αυτή η δεύτερη φάση προστίθεται στην αρχική περίοδο λειτουργίας του ανιχνευτή, δίνοντας τη δυνατότητα για την πιο ακριβή ανάλυση μέχρι σήμερα. Τα αποτελέσματα δεν εντόπισαν νέα σωματίδια, αλλά περιόρισαν δραστικά το εύρος στο οποίο μπορούν να βρίσκονται τα WIMPs, βελτιώνοντας έτσι την κατανόηση της επιστημονικής κοινότητας για το τι πραγματικά μπορεί να είναι η Σκοτεινή Ύλη.
Ο φυσικός Hugh Lippincott από το University of California Santa Barbara, που συμμετέχει στην ερευνητική ομάδα, σημειώνει:
Αν και ελπίζουμε πάντα να ανακαλύψουμε ένα νέο σωματίδιο, είναι εξίσου σημαντικό να θέτουμε όρια. Έτσι αποκλείουμε σενάρια και φτάνουμε πιο κοντά στην αλήθεια.
Η μάχη με τα ψευδή σήματα
Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια είναι ότι άλλα σωματίδια μπορούν να μιμηθούν τα σήματα που αναμένεται να δώσει η Σκοτεινή Ύλη. Τα νετρόνια, για παράδειγμα, αλληλεπιδρούν με το ξένο με τρόπο παρόμοιο με τα WIMPs. Για αυτόν τον λόγο, το LZ διαθέτει εξωτερικούς ανιχνευτές με ειδικά υγρά που εντοπίζουν τα νετρόνια και αποκλείουν τις λανθασμένες ενδείξεις. Το ίδιο ισχύει και για το ραδόνιο, ένα φυσικό αέριο που παράγει μια ακολουθία διασπάσεων που θα μπορούσαν να παρερμηνευθούν.
Για να διασφαλιστεί η αντικειμενικότητα, η ομάδα εφαρμόζει την τεχνική του «salting», δηλαδή την εισαγωγή ψεύτικων σημάτων WIMP στα δεδομένα. Έτσι, οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ποια σήματα είναι πραγματικά έως ότου ολοκληρωθεί η ανάλυση, αποτρέποντας κάθε ασυνείδητη προκατάληψη.
Πέρα από τη Σκοτεινή Ύλη
Αν και το κύριο ζητούμενο είναι τα WIMPs, το LZ είναι σε θέση να ανιχνεύσει και σπάνια φυσικά φαινόμενα, όπως νετρίνα από τον Ήλιο ή εξαιρετικά σπάνιες διασπάσεις ισοτόπων του ξένου. Έτσι, ακόμη και αν δεν αποκαλύψει την ίδια τη Σκοτεινή Ύλη, μπορεί να προσφέρει νέα παράθυρα γνώσης στη φυσική.
Η συνεργασία LZ, στην οποία συμμετέχουν περίπου 250 επιστήμονες από 38 ιδρύματα σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Ασία, σχεδιάζει τη συλλογή δεδομένων για τουλάχιστον 1.000 ημέρες έως το 2028. Παράλληλα, εξετάζεται ήδη το επόμενο βήμα: ένα ακόμη πιο εξελιγμένο ανιχνευτικό σύστημα, γνωστό ως XLZD.
Το μέλλον μιας αναζήτησης που δεν τελειώνει
Η πρόοδος του LZ δείχνει ότι η επιστήμη πλησιάζει σιγά-σιγά στην απάντηση ενός από τα μεγαλύτερα ερωτήματα του Σύμπαντος. Ακόμη κι αν δεν έχει δοθεί η οριστική λύση, τα αποτελέσματα καθοδηγούν την κοινότητα προς πιο στοχευμένες θεωρίες και αποκλείουν λανθασμένα μοντέλα. Όπως λένε οι ίδιοι οι επιστήμονες, η αναζήτηση της Σκοτεινής Ύλης είναι ένας «μαραθώνιος» και όχι ένα «σπριντ», όπου κάθε βήμα, ακόμη και αν είναι αρνητικό, μας φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση του ίδιου του Σύμπαντος.
[via]
