Συχνά έχουμε την εντύπωση ότι η δυνατότητα να παίζουμε παιχνίδια εξ αποστάσεως είναι κατάκτηση των τελευταίων δεκαετιών, ένα προνόμιο που ήρθε μαζί με τα μόντεμ και τις ευρυζωνικές συνδέσεις. Κι όμως, η ιστορία της τεχνολογίας μας διαψεύδει κατηγορηματικά, ταξιδεύοντάς μας πίσω στα μέσα του 19ου αιώνα.
Στις 26 Νοεμβρίου 1844, πολύ πριν ανακαλυφθεί το τηλέφωνο ή ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, έλαβε χώρα η πρώτη καταγεγραμμένη παρτίδα σκακιού από απόσταση. Το μέσο δεν ήταν το Ίντερνετ, αλλά ο προπάππους του: ο ηλεκτρικός τηλέγραφος.
Το σκηνικό στήθηκε ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τη Βαλτιμόρη, δύο πόλεις που χωρίζονταν από περίπου 60 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών και συνδέονταν μέσω της πειραματικής τότε τηλεγραφικής γραμμής. Από τη μία πλευρά βρισκόταν η Λέσχη Σκακιού της Ουάσιγκτον και από την άλλη μια αντίστοιχη ομάδα στη Βαλτιμόρη. Δεν επρόκειτο για μονομαχία δύο ατόμων, αλλά για μια ομαδική προσπάθεια, καθώς τρία μέλη από κάθε πλευρά διαβουλεύονταν πριν αποφασίσουν την επόμενη κίνηση, προσδίδοντας στη διαδικασία έναν χαρακτήρα συλλογικής ευφυΐας.
Το πρωτόκολλο της αναμέτρησης
Για να πραγματοποιηθεί αυτό το εγχείρημα, χρειάστηκε κάτι περισσότερο από απλή θέληση. Απαιτήθηκε καινοτομία στη “γλώσσα” επικοινωνίας. Ο Άλφρεντ Βέιλ και ο Χένρι Ρότζερς, πρωτοπόροι της τηλεγραφίας, ανέπτυξαν ένα ειδικό σύστημα κωδικοποίησης για τη μεταφορά των κινήσεων. Αντί για την κλασική περιγραφική γραφή της εποχής (π.χ. «Πιόνι στον αξιωματικό της Βασίλισσας 4»), δημιούργησαν ένα αριθμητικό πλέγμα. Κάθε ένα από τα 64 τετράγωνα της σκακιέρας αντιστοιχίστηκε σε έναν αριθμό. Έτσι, μια περίπλοκη εντολή μετατράπηκε σε μια λιτή ακολουθία, όπως «11 στο 27».
Αυτή η μέθοδος δεν ήταν απλώς μια ευκολία, αλλά μια αναγκαιότητα. Ο τηλέγραφος της εποχής, μια συσκευή που αποτελούνταν από μπαταρία, διακόπτη και μαγνήτη, ήταν επιρρεπής σε βλάβες και αστάθειες. Η απλοποίηση των μηνυμάτων μείωνε την πιθανότητα λάθους κατά τη μετάδοση των σημάτων Μορς μέσα από τα χάλκινα καλώδια που κρέμονταν πάνω από τις ράγες του τρένου.
Η ροή του παιχνιδιού
Η αναμέτρηση ξεκίνησε με την ομάδα της Ουάσιγκτον να ανοίγει την παρτίδα μετακινώντας το πιόνι της στο κέντρο. Η Βαλτιμόρη απάντησε με κατοπτρική κίνηση. Παρά την τεχνολογική ανεπάρκεια, η παρτίδα κύλησε ομαλά. Ιστορικές αναφορές υποστηρίζουν ότι εκείνη την ημέρα μεταδόθηκαν επιτυχώς εκατοντάδες σήματα, χωρίς διακοπές που θα αλλοίωναν την εξέλιξη του παιχνιδιού. Οι χειριστές του τηλέγραφου κατέγραφαν σχολαστικά κάθε κίνηση, ενώ υπήρχαν και θεατές που παρακολουθούσαν τη διαδικασία, μάρτυρες μιας τεχνολογικής επανάστασης που εκείνη τη στιγμή έμοιαζε απλώς με ένα παράξενο χόμπι.
Παρόλο που το Κογκρέσο είχε χρηματοδοτήσει την αρχική γραμμή, η καθημερινή πρακτική χρήση του τηλέγραφου ήταν ακόμη περιορισμένη. Οι περισσότερες δραστηριότητες αφορούσαν επιδείξεις δυνατοτήτων και πειράματα περιέργειας. Το σκάκι, με την αυστηρή λογική και τη μαθηματική του δομή, αποδείχθηκε το ιδανικό πεδίο δοκιμών για τη νέα τεχνολογία. Όπως επισημαίνουν σύγχρονοι αναλυτές, το σκάκι είναι ουσιαστικά “ψηφιακό” από τη φύση του: αποτελείται από σαφείς, διακριτές πληροφορίες που μπορούν να μεταδοθούν χωρίς απώλεια νοήματος, κάτι που το καθιστά συμβατό με κάθε μορφή τηλεπικοινωνίας, από τον τηλέγραφο μέχρι τα σημερινά δίκτυα οπτικών ινών.
Η κληρονομιά του 1844
Το παιχνίδι αυτό άνοιξε τον δρόμο για παρόμοια πειράματα στην Ευρώπη, όπως η αναμέτρηση μεταξύ Λονδίνου και Γκόσπορτ το 1845. Η παράδοση συνεχίστηκε και εξελίχθηκε παράλληλα με την τεχνολογία. Το 1965, ο θρυλικός Μπόμπι Φίσερ έπαιξε από τη Νέα Υόρκη εναντίον αντιπάλων στην Αβάνα μέσω τηλέτυπου, ενώ το 1999 ο Γκάρι Κασπάροφ αντιμετώπισε «τον Κόσμο» σε μια παρτίδα που συντόνισε το Διαδίκτυο.
Σήμερα, με πλατφόρμες όπως το Chess.com να φιλοξενούν εκατομμύρια παρτίδες ημερησίως, εκείνη η πρώτη αναμέτρηση του 1844 φαντάζει μακρινή. Ωστόσο, η ουσία παραμένει η ίδια: η ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση και πνευματική πρόκληση, ανεξάρτητα από τη φυσική απόσταση. Οι μηχανικοί και οι σκακιστές μοιράζονται συχνά τον ίδιο τρόπο σκέψης, μια διαδικασία επίλυσης προβλημάτων που γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στην τέχνη και την επιστήμη.
Εκείνο το φθινοπωρινό απόγευμα του Νοεμβρίου, οι ομάδες στην Ουάσιγκτον και τη Βαλτιμόρη δεν έπαιζαν απλώς σκάκι. Έθεταν άθελά τους τα θεμέλια του multiplayer gaming, αποδεικνύοντας ότι το μυαλό μπορεί να ταξιδέψει πιο γρήγορα από το σώμα, αρκεί να υπάρχει το κατάλληλο καλώδιο για να το μεταφέρει.
